بازخوانی منشور هنر اسلامی در اندیشه امام خمینی (ره)

خبرگزاری شبستان _ فرهنگ و ادب: امام خمینی رحمه الله ، معمار بزرگ قرن و هنرمند توانای روزگار ما که خود تجسّم عینی هنر اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله بود، با گسترش فقه بر همه مفاهیم و موضوعات، ناب ترین نظریات و فتواها را در عرصه فرهنگ و هنر ارائه داد، بسیاری از ناممکن ها را ممکن ساخت و در زمینه مقولات هنری، تکلیف بسیاری از بلاتکلیفی ها را روشن کرد و گره گشای هنرمندان متعهد گردید. بر ما واجب است با تحلیل و تبیین فتواها و دیدگاه های ایشان، هنر درست را از نادرست تفکیک کرده، هنرمندان و مخاطبانشان را از گرداب سرگردانی نجات بخشیم و با بیان دیدگاه های ایشان در تمام زمینه های هنری، مبانی هنر اسلامی را تدوین کنیم.

 

آنکه روحی لطیف، درکی زیبا، زبانی نافذ و بیانی رسا دارد، در شاخه های مختلف هنر بهتر می تواند اندیشه و احساس و پیام را در قالب هنری ارائه کند. امام خمینی رحمه الله افزون بر توجه به هنر، خود نیز با برخورداری از مایه های اصلی هنر، هویتی هنرمندانه از خود بروز داده بود. رهبر معظم انقلاب حضرت آیت اللّه خامنه ای در این باره می فرماید: «هویت هنری امام بعد از رحلتشان برای همه آشکار شد. شاید خیلی ها اصلاً نمی دانستند که امام اهل شعر یا شاعر است؛ آن هم شعر با این مایه از لطافت عرفانی و آن سوخته حالی، مخصوص یک عارف دلباخته. این بزرگوار با این روح عرفانی همان کسی است که صدایش قوی ترین صداها علیه استکبار بود؛ یعنی لطافت روحی با قوت ارادی آن چنان همراه می شود که بزرگ ترین کارهای روزگار را انجام می دهد».

 

امام خمینی رحمه الله در کلام خویش هنر را چنین تعریف می کند: «هنر در مدرسه عشق، نشان دهنده نقاط کور و مبهم معضلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و نظامی است». ایشان در حقیقت هنر را ابزاری برای برطرف ساختن مشکلات جامعه می داند. حضرت امام رحمه الله هنری را ارزشمند و در خور ستایش می داند که روشنگر راه هدایت در جامعه باشد و آدمی را از تاریکی نادانی نجات بخشد.

 

جایگاه هنر در جامعه، دعوت عمومی، ایجاد انگیزه و هدایت تمایلات و عواطف جمعی در جهتی معیّن است و به همین دلیل، از مهم ترین ابزارهای سیاسی به شمار می رود. بر این اساس، توسعه قدرت ولایت الهی در میدان فعالیت های سیاسی، در گرو هنروریِ هماهنگ هنرمندانی است که در مسیر هدایت رهبران الهی جوامع بشری صورت گیرد. تا پیش از انقلاب اسلامی، هنر از این جایگاه والا محروم بود. امام راحل رحمه الله با به خدمت گرفتن هنر در مسیر هدایت الهی، آن را جایگاه اصلی اش باز گرداند و چراغ هدایت را به ابزار هنر روشن ساخت.

 

بی شک هنرمند در هر قالبی که کار کند، روحیات، اندیشه ها و باورهای خود را در اثرهنری خویش می ریزد و همان ها را به مخاطبان القا می کند. از دیدگاه حضرت امام رحمه الله ، هنری ستوده، ارجمند و قابل دفاع است که ازعنصر تعهد، جوهر، پیام و بُعد سازندگی و تربیت برخوردار باشد؛ هنری که ارزش های مقدس را ترسیم کند و به انسان ها امید و اعتماد بدهد و از فساد، هرزگی، بدآموزی و تحریک غرایز حیوانی و شهوانی دور و منزّه باشد. در این صورت، هنری که وسیله ای در خدمت فساد، حکومت جور و برآوردن اهداف سیاسی بیگانگان باشد و مایه بی خبری، بی دردی و بی تحرکی گردد، طاغوتی است و سودی به حال جامعه ندارد.

 

امام خمینی رحمه الله ، هنر را نه تنها فضلی برای هنرمند، بلکه آن را امانتی الهی می دانست که مسئولیت بس سنگینی را برای صاحب آن در پی خواهد داشت. بنابر نظر ایشان، هنرمند متعهد مسلمان، همواره در روند تاریخ مبارزات حق طلبانه که گستردگی آن سراسر تاریخِ را پوشانده است، مسئولیت دارد تا به بهترین وجه ترسیم کننده حماسه های جاودانه پیروان مکتب باشد. ایشان می فرماید: «هنرمندان ما زمانی می توانند بی دغدغه کوله بار مسئولیت و امانتشان را زمین بگذارند که مطمئن باشند مردمشان بدون اتکای به غیر، و تنها و تنها در چارچوب مکتبشان به حیات جاودانه رسیده اند».

 

امام خمینی رحمه الله از میان گونه های مختلف هنر، تنها هنری را مورد پذیرش قرآن و برگرفته از معارف الهی آن می دانست که غبارهای دنیای مادی را از روی اسلام بزداید، نفس را تهذیب کند و فرد و جامعه را به سوی توحید سوق دهد. در نظر ایشان، اسلام زمانی هنر را ارج می نهد که در جهت مردم و خدا باشد. اگر هنرمند توانست ترسیم کننده چهره کریه استکبار و ظلم باشد، کاری ستودنی کرده است. ایشان در بخشی از پیام تاریخی خویش به هنرمندان متعهد می فرماید: «تنها هنری مورد قبول قرآن است که صیقل دهنده اسلام ناب محمدی، اسلام ائمه هدی علیهم السلام ، اسلام فقرای دردمند، اسلام پابرهنگان، و اسلام تازیانه خورده های تاریخ شرم آور محرومیت ها باشد».

 

محمدحسین فائزی، کارشناس ارشد مکانیک؛ کارشناس هنری