زکات فطر متمم یک ماه جهاد با جسم و نفس است

خبرگزاری شبستان: با توجه به قرار گرفتن در آستانه به عید سعید فطر و واجب شدن پرداخت زکات فطریه بر مسلمانان روزه دار، در رابطه با فلسفه وجوب این حکم با حجت الاسلام مهدی اسماعیلی، مدیر گروه حدیث پژوهشکده باقر العلوم (ع) به گفتگو نشسته ایم:
 

فلسفه زکات در دین مبین اسلام چیست و بر چه کسانی پرداخت آن واجب می شود؟
زکات در لغت به معنای پاک کردن و تطهیر کردن است. خداوند در قرآن سوره توبه آیه 103می فرماید:" خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ... اى پیامبر، از اموال مردم زکات بگیر، که با گرفتن زکات از آنان پاکشان مى سازى و آنان را رشدى نیکو مى دهى، و پس از دریافت زکات دعا کن که خدا خیر و برکت به آنان عطا کند، همانا دعاى تو باعث آرامش آنهاست، و خداوند شنونده دعاها و دانا به همه نیازها است." در این آیه با کلمه "تزکیهم" به پیامبر (ص) سفارش می کند با گرفتن زکات، مال و جان افراد را پاک کند. زکات در حقیت برای درست تربیت کردن مسلمان هاست. و به نه چیز تعلق می گیرد: گاو، گوسفند، شتر، خرما، کشمش، گندم، جو، طلا و نقره. زکات هم در اموال و خوراکی ها، پاک کننده است هم روح را صیقل می دهد و آن روحیه جمع ثروت و خسّت که در بعضی افراد ممکن است وجود داشته باشد، از بین ببرد و نشان دهد این اموال دنیا سعادت را تضمین نمی کند. این روحیه را با گرفتن بخشی از اموال در انسان ها نهادینه می شود.
 

زکات فطره چطور؟ اصل وجوب و فلسفه آن برای چیست؟
زکات فطره پیش از وجوب زکات مال، بر مسلمانان واجب شده بود. در روایات داریم که زکات فطره در حقیقت زکات بدن است، همان گونه که روح، قلب و روان با گرفتن روزه در یک ماه بیمه می شود. این زکات شامل خوراک غالب سال یا پرداخت نقدی معادل آن می شود. زکات فطره در واقع بیمه جسم است برای کسی که یک ماه را روزه گرفته، معرفت خود را افزایش داده وخواسته ها و شهوات نفسانی خود را کنترل کرده است. اما اگر از زاویه دیگر به این موضوع نگاه کنیم، پرداخت زکات فطریه جنبه های اقتصادی دارد. در کشور ما که غالب جمعیت مسلمان هستند، اگر آنچه تحت عنوان زکات فطره، در یکجا جمع شود، منبع عظیم مالی می شود برای رفع فقر. این حرکت برای روزه داری که یک ماه ذائقه خود را با فقرا یکی کرده و حال آنها را تا حدودی درک کرده است، یک حرکت سمبلیک است. گرسنگی و فقر درد ناخوشایندی است و با سی روز روزه داری، افراد به یاد می سپارند که مستمندان را دریابند. بنابراین علاوه بر جنبه فردی پرداخت زکات، مشاهده می کنیم نوک پیکان این عمل هدف مقدسی را دنبال می کند و آن هم تقویت روحیه جمعی و گام برداشتن در رفع مشکلات روحی و جسمی افراد نیازمند است. پس فلسفه پرداخت زکات فطره بیمه کردن بدن در مقابل حوادث و توجه به طیفی از مردم جامعه است که با فقر دست و پنجه نرم می کنند.
 

این زکات بر چه کسانی واجب است؟
زکات فطره در دین اسلام از اهمیت والایی برخوردار است و بر همه کسانی که ماه رمضان را درک می کنند چه روزه بگیرند و چه نگیرند؛ حتی کسی که عمدا روزه نگرفته اند اگر چه گناه کرده اند اما پرداخت کات بر آنها هم اما واجب است. حتی بر طفل شیرخوار و جنینی که در رحم مادر است.
 

چه فلسفه ای بر این زکات پس از یک ماه روزه داری و تعبد مترتب است؟
یکی از آموزه های دینی، ایثار و فداکاری برای دیگران است. وقتی روایات را مرور می کنیم، درمی یابیم ائمه معصومین (ع) با حیات و مظاهر زندگی دنیا چطور برخورد کردند. آیا اسیر مال دنیا شدند و زرق و برق دنیا آنها را جذب کرد؟ در آموزه های وحیانی و سیره ائمه (ع) به ما آموزش می دهند در دنیا فقط خود را نبینیم و چهاردیواری زندگی را فقط دور خود را نچینیم. عده ای بودند که در سال های دفاع مقدس برای حفظ تمامیت ارضی کشور و جان و مال و ناموس مردم، از جان خود گذشتند و ایثار را به درجه اتم آن به منصه ظهور گذاشتند. در مقابل این حرکت ایثار مالی هم داریم. در آیات قرآن بر این موضوع تاکید شده است از جمله آیات چهاردهم و پانزدهم سوره مبارکه اعلی:" قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّى*وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى* قطعاً نیکبخت شد کسى که خود را از پلیدى ها و وابستگى هاى مادّى پاک ساخت *و نام پروردگارش را یاد کرد و نماز گزارد."
بنابراین وقتی آیات نازل می شد پیامبر(ص) پرداخت خمس و زکات و صدقه مستحبی را به مسلمانان گوشزد می کرد تا انسان فقط خود را نبیند.
 

آیا میان پرداخت زکات و افزایش روحیه کرامت در وجود انسان ها ارتباط است؟

انسان کریم به انسان بزرگوار و باشخصیت که در ارتباط با بذل مال سخاوت دارد، گفته می شود. این فرد که خدا به او مالی داده است، خود افراد مستمند را پیدا کرده و به آنها کمک می کند. کریم کسی که دست و دل باز است و از درآمد مالی خود بخشی را به دیران را اختصاص می دهد؛ نان سفره نیازمندان را نیز تامین می کند. انسان با کرامت وقتی به زندگی انسان های نیازمند نگاه می کند، خود را در صف کریمان مومن قرار می دهد تا هم خودش بهر ه برد و هم دیگران. با پرداخت زکات گوشه ای از کرامت در انسان تجلی پیدا می کند و باید دانست فطریه در واقع متمم یک ماه روزه داری است. بنا بر روایات، اگر انسان روزه گرفت و زکات فطریه را پرداخت نکرد، روزه اش تمام نشده است. امام صادق (ع) در این زمینه می فرمایند:" إنّ من تمام الصوم اعطاء الزکاة یعنی الفطرة کما ان الصلوة علی النبی (صلی الله علیه و آله) من تمام الصلوة.... تکمیل روزه به پرداخت زکاة یعنی فطره است، همچنان که صلوات بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) کمال نماز است." (وسائل الشیعه، ج 6، ص 221 ، حدیث 5)
پایان پیام/