به گزارش خبرگزاری شبستان، شماره چهلم فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی (الاهیات، تاریخ و جامعه شناسی شیعیان جهان) منتشر شد.
بنابراین گزارش، «انقلاب اسلامی ایران و تأثیر آن بر تحولات ژئوپلیتیک شیعه در یمن»، «شیعیان تانزانیا و وضعیت آنان (با تأکید بر شیعیان خوجه اثناعشری)»، «روحانیت و مقایسه سیستم آن پس از مشروطه با دوران پس از انقلاب اسلامی ایران»، «علم حدیث و تأثیر جریان‌های فکری عصر صفویه بر آموزش آن در مدارس»، «علویان خراسان و روابط درون‌گروهی و برون‌گروهی آنان، طی قرون چهارم تا ششم هجری»، «ابن ابی الحدید و نقش او در تاریخ اجتماعی ـ فکری اسلام»، «صفویه و الگوها و نمادهای تبلیغات مذهبی در ساختار حکومتی‌اش» و «ردیه‌های تاریخی علیه شیعه؛ نقد و بررسی منهاجالسنةالنبویه» مقالات مندرج در این شماره شیعه شناسی است.
انقلاب اسلامی ایران و تأثیر آن بر تحولات ژئوپلیتیک شیعه در یمن، نوشته حسن تلاشان
چکیده: در این نوشتار، در ابتدا موقعیت استراتژیک یمن بررسی شده است. در ادامه، به این سؤال پاسخ داده شده که (انقلاب اسلامی ایران چه تأثیراتی بر تحولات ژئوپلیتیکی شیعه در یمن داشته است؟)
هرچند شیعیان زیدی، که بخش عمده شیعیان این کشور را تشکیل می‌دهند، تا سال 1962 حکومت را در این کشور بر عهده داشتند، اما پس از سقوط آنها از قدرت، طی سالیان متمادی در انزوای ژئوپلیتیکی شدیدی قرار گرفتند. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، موجبات خروج از انزوا و گسترش تدریجی ژئوپلیتیک شیعه دراین کشور فراهم گردید.
احیای شیعیان زیدی، تأثیرپذیری فکری و عملی شخصیتهای یمنی از تفکرات انقلابی امام خمینی(قدس سره)، گسترش شیعه دوازده امامی و حضور فعال شیعیان در قیام اخیر مردم یمن از جمله تأثیرات این انقلاب بر تحولات ژئوپلیتیکی شیعه در یمن به شمار می‌آید. در مجموع، می‌توان گفت: انقلاب اسلامی ایران موجب گسترش ژئوپلیتیک شیعه در یمن شده است.
شیعیان تانزانیا و وضعیت آنان (با تأکید بر شیعیان خوجه اثناعشری) به قلم روح الله رنجبر شیرازی و فاطمه‌جان احمدی
چکیده: سرزمین‌های شرق قاره آفریقا در زمره مهم‌ترین مناطقی است که از همان نخستین سال‌های ظهور اسلام مورد توجه مسلمانان و شیعیان قرار گرفت و اسلام به آرامی توسط مهاجران مسلمان به مردم این مناطق عرضه شد و مردم آن را پذیرفتند و تاکنون در طول قرن‌ها، تحولات گوناگونی را تجربه کرده‌اند. مذهب تشیع همگام با تاریخ پربرکت اسلام، در کشور تانزانیا قدمتی دیرینه دارد و شیعیان مهاجر، به ویژه شیعیان خوجه اثناعشری، که پیشینه‌ای در تاریخ هند اسلامی دارند، به عنوان مهاجران بومی شرق آفریقا، نقش مهم و تعیین کننده‌ای در تاریخ و فرهنگ شیعه در این کشور ایفا نموده‌اند. ایشان با بهره گیری از شرایط اقلیمی و اقتصادی مناسب منطقه، توانسته‌اند در طول سال‌های متمادی ( ازقرن 19 میلادی به بعد) ضمن تثبیت و استحکام جایگاه مذهبی ، فرهنگی و اجتماعی و اثرگذاری فراوان در عرصه‌های گوناگون محل سکونت خود، عمده‌ترین و مهم‌ترین عامل گسترش و ترویج مذهب تشیع در بین بومیان سیاه‌پوست این کشور به شمار آیند. نگارنده با حضور در میان شیعیان تانزانیا و زنگبار و مطالعه میدانی وضعیت ایشان در این نوشتار، ضمن یادآوری تاریخ بر نهادهای فرهنگی و آموزشی شیعیان خوجه اثناعشری در احیای این مذهب اسلامی بررسی کرده است.
روحانیت و مقایسه سیستم آن پس از مشروطه با دوران پس از انقلاب اسلامی ایران نوشته عبدالوهاب فراتی و احمد اسلامی
چکیده:روحانیت به عنوان یکی از زیر سیستم‌های اجتماعی ایران، در تعامل با محیط خارجی، علاوه بر تأثیرگذاری از آن متأثر نیز هست. در این میان، حرکت سیاسی ـ اجتماعی مشروطه و انقلاب اسلامی و نقش تأثیرگذار روحانیت در این دو دوره، این پرسش را به ذهن متبادر می‌سازد که ساختار و کارکردهای روحانیت دراین دو مقطع چگونه بود؟ پاسخ به این سؤال موجب می‌شود محققان جامعه‌شناسی سیاسی بتوانند در پیش‌بینی تحولات آتی روابط روحانیت و نظام سیاسی از آن بهره‌مند شوند. روحانیت با شکست مشروطه، تلاش کرد تا به ساختار پراکنده خویش وحدت ببخشد و با انتقال مرجعیت به ایران، خود را به مرکز تحولات نزدیک‌تر نماید. از دیگر سو، کارکردهای روحانیت نیز تقلیل پیدا کرد. اما با وقوع انقلاب اسلامی، ساختار اقتداری و سازمانی روحانیت دچار تحول عظیمی شد و کارکردهایش گسترده تر گردید.
علم‌حدیث و تأثیر جریان‌های فکری عصر صفویه بر آموزش آن در مدارس به قلم موسی‌الرضا بخشی استاد، احمد بادکوبه و علی بیات
چکیده: علم‌حدیث در کنار فقه، از مواد درسی مهم در مدارس عصر صفویه بود، اما توجه مدارس به آن در دوره مزبور یکسان نبود. در این نوشتار، روند آموزش علم حدیث در مدارس عصر صفوی با استفاده از منابع تاریخی این دوره و همچنین فهرست نسخه‌های خطی و ارائه اطلاعات آماری از آنها در دو نیمه عصر صفوی بررسی می‌گردد. در نیمه اول این دوره، به علت حاکمیت عقل‌گرایی بر مدارس، علم‌حدیث آنچنان که شایسته است مورد توجه واقع نشد،اما در نیمه دوم این دوره، با احیای مکتب (اخباری‌گری) و تحت تأثیر آن، آموزش اخبار و احادیث شیعه در مدارس رونق یافت، به گونه‌ای که در اواخر عصر صفوی، تدریس یکی از کتب چهارگانه حدیثی شیعه جزو شروط وقف‌نامه بعضی از مدارس قرار گرفت.
علویان خراسان و روابط درون‌گروهی و برون‌گروهی آنان، طی قرون چهارم تا ششم هجری: مطالعه موردی ربع نیشابور نوشته محمدحسن الهی‌زاده و راضیه سیروسی
چکیده:علویان به دلیل انتساب به پیامبر صلی الله علیه و آله در جامعه اسلامی همواره مورد احترام بوده اند. گروه هایی از آنان از قرن دوم هجری به دلایل گوناگون، راهی سرزمین های مسامان نشین شدند. مناطق مرکزی و شمالی ایران از جمله این سرزمین ها بود. با ورود امام علی بن موسی الرضا الیه السلام به اسران در اواخر قرن سوم و استقرار اسشان در خراسان، سیر مهاجرت علویان به ایران و به ویژه خراسان شدت گرفت. (ربع نیشابور) ، که در توره اسلامی از بزرگترین نواحی خراسان به شمار می رفت،یکی از مناطق ساکن شدند. حضور گسترده خاندان های علوی در این ناحیه و توسعه جمعیتی آنان بستر فرهنگی ، عقیدتی و اقتصادی مناسبی برای استمرار مهاجرت ها به وجود آورد. این تراکم جمعیتی در ایجاد منصب نقابت (سرپرستی و رتق و فتق امور) علویان در نیشابور مؤثر بود. گرچه تقریباً تمامی امور علویان ساکن در ربع نیشابور توسط منصب نقابت انجام می گرفت، اما خود علویان دارای گرایش های مذهبی و تفاوت های نسبی بودند که در مناسبات میان آنها تاثیرگذار بود. جدای از این مسئله، آنان خواسته یا ناخواسته در زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و فرهنگی، ناچار به مراوده با دیگر ساکنان منطقه بودند. این پژوهش بر آن است که با روش توصیفی ـ تحلیلی مراودات علویان را در دو حوزه درون گروهی و برون گروهی بررسی و تجزیه و تحلیل کند و تصویر روشنی از وضعیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آنان ارائه دهد.
ابن ابی الحدید و نقش او در تاریخ اجتماعی ـ فکری اسلام سیدعلیرضا واسعی به قلم
چکیده: ابن ابی‌الحدید معتزلی یکی از شخصیتهای برجسته اسلامی قرن ششم و هفتم هجری و از رهبران فکری اندیشه اعتزال در دوره‌های متاخر به شمار می‌رود؛ اما با رویکردی تاریخی،تحلیلی و کلامی، جایگاهی درمیان اهل اندیشه، به ویژه شیعیان، یافته است، تا بدان جا که مطالعه تاریخ صدر اسلام، به ویژه آنچه به جریان‌های سیاسی پس از رسول خدا مرتبط می‌شود، بدون نظر به داده‌های وی ناقص می‌نماید. بدین روی، عده زیادی از نویسندگان در گذر تاریخ، درباره وی و شرح نهج البلاغه او قلم زده و آثاری پدید آورده‌اند. از آن رو که هر انسانی در اندیشه‌ورزی و نوع نگاه خویش، از عوامل پیرامونی تأثیر می‌پذیرد، ابن ابی‌الحدید نیز ازاین قاعده بیرون نمانده و تحت تأثیر مسائل گوناگونی قرار داشته است؛ عوامل خانوادگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نیز اعتقادی و فرهنگی. از این رو، در این نوشتار، به اختصار زیست‌نامه و اندیشه‌های او بررسی شده تا شناخت بهتری از شخصیت و انگیزه‌های او در ورود به شرح نهج‌البلاغه ارائه گردد. برای دست‌یابی به این هدف، نگاهی به بسترهای اندیشگی او ضروری می‌نماید.
صفویه و الگوها و نمادهای تبلیغات مذهبی در ساختار حکومتی‌اش نوشته عبدالله متولی
چکیده: تبلیغات عنصری مهم در پیشبرد مقاصد جوامع انسانی است. با تشکیل حکومت‌های سیاسی و پدیدآمدن مکاتب دینی، لزوم استفاده از شیوه‌های متنوع و متکثر تبلیغاتی برای اشاعه و تثبیت موجودیت سیاسی و چارچوب‌های دینی بیشتر احساس شد. در تاریخ ایران دوره اسلامی نیز عصر صفویه به لحاظ همگنی حکومت و مذهب شیعه در عرصه سیاسی و چارچوب جغرافیایی ایران، حایز اهمیت زیادی است. به نظر می‌رسد شاهان صفوی، که با اتکا بر پویایی آموزه‌های شیعه و بهره‌مندی از موقعیت‌ها و شرایط سیاسی توانستند به عرصه قدرت وارد شوند، تلاش بی‌وقفه‌ای برای تثبیت موقعیت خود و ترویج مذهب شیعه به کار گرفتند. به لحاظ مشروعیتی که آنها از مذهب شیعه می‌گرفتند و از سوی دیگر، خودآگاهانه آن را به عنوان مذهب رسمی پذیرفته بودند، لاجرم به عنوان یک شاه شیعه تکاپوهای خود را به گونه‌ای تنظیم کردند که به موازات تثبیت حاکمیت سیاسی، عملاً ترویج و تثبیت باورهای شیعه نیز در آن لحاظ شده باشد. آنچه به عنوان مسئله اصلی در این نوشتار دنبال می‌شود این است که فارغ از دغدغه‌های باورمندی قلبی شاهان صفویه نسبت به آموزه‌های شیعه، نوع و میزان تاثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم اعمال و کارکردهای آنها بر اشاعه باورهای شیعه در ایران دوره صفویه چگونه بوده است؟
ردیه‌های تاریخی علیه شیعه؛ نقد و بررسی منهاجالسنةالنبویه نوشته محسن الویری و سیدعلی حسین‌پور
چکیده: با توجه به اینکه بسیاری از افکار وهابیان در اندیشه‌های ابن‌تیمیه (728ق) ریشه دارد، به نظر می‌رسد نقد عالمانه و غیرجانب‌دارانه آراء ابن‌تیمیه می‌تواند دریچه‌ای به سوی تفاهم مذهبی در امت اسلامی و کنار رفتن اوهام سست بنیاد بگشاید. کتاب منهاجالسنةالنبویه فی الرد علی الشیعه و القدریه، نوشته ابن‌تیمیه را می‌توان آینه تمام‌نمای ردیه‌ها علیه شیعه شمرد. در این نوشتار، نُه گزارش منتخب از مجموع قریب دویست گزارش تاریخی موجود در کتاب مزبور، با استفاده از روش‌های متعارف نقد تاریخی از منظر درونی و بیرونی نقد و بررسی شده است. محورهای اصلی نقد عبارت است از: «ساختار مباحث تاریخی منهاج‌السنه، ارزیابی اسناد و ارجاعات گزارش‌های منتخب، ارزیابی راویان مورد استناد در گزارش‌های منتخب، و ارزیابی شیوه نقد ابن‌تیمیه در گزارش‌های منتخب. به استناد یافته‌های این مقاله، می‌توان نگاه تاریخی ابن‌تیمیه را فاقد اعتبار شمرد.
شایان ذکر است، چهلمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی شیعه شناسی (الاهیات، تاریخ و جامعه شناسی شیعیان جهان) به صاحب امتیازی مؤسسه شیعه شناسی و مدیر مسؤولی محمود تقی زاده داوری در 239 صفحه و با قیمت سه هزار تومان به چاپ رسیده است.
پایان پیام/
نظر شما