امامی که بود، امامی که نیست!

به گزارش خبرنگار سینمایی خبرگزاری شبستان، امام خمینی از شخصیت مهم و تاثیر گذار قرن اخیر بودند که شمایلی متفاوت از تمام رهبران جهان داشتند و انقلاب اسلامی، ثمره تلاش ایشان یکی از بزرگترین انقلابهای قرن اخیر بود. متاسفانه در طول این سالها سینما و تلویزیون نتوانسته آنگونه که باید زندگی این شخصیت جهانی را به تصویر بکشد و تمام تلاش های انجام شده محدود به نمونه هایی است که در این یادداشت قصد بررسی آنها را داریم.

* آفتاب و عشق مظلوم/مجیدی،شمقدری،سروی،سلمانیان و ناصری

پس از رحلت امام خمینی در سال 1368 مستندی به نام “آفتاب و عشق مظلوم” از طرف حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و توسط کارگردانانی چون مجید مجیدی، جواد شمقدری، ناصر سروی، عطاءالله سلمانیان و عباس ناصری در قطع 35 میلی متری و به مدت 80 دقیقه تولید شد.

فیلم حکایت تأثر مردم ایران در سوگ از دست دادن رهبر خویش بود و این اثر مستند تلاش می کرد تا از مصلا، محل زیارت امام و مراسم تدفین تا شب هفت و محل اقامت او در جماران را به تصویر بکشد. اثری کاملاً متکی به حضور کارگردانان در صحنه واقعه که منوط و مربوط به درگذشت امام می شد.

* پرواز قرن/ رسول صدرعاملی

صدرعاملی با حمایت تلویزیون اثر بلند سریال گونه ای با نام “پرواز قرن” را با تهیه کنندگی محمدمهدی عسگرپور تولیدکرد که علاوه بر پرداختن به زندگی امام در داخل کشور عمده توجه‌اش را معطوف به دیدگاه شخصیت‌های خارجی به زندگی و اندیشه‌های امام کرده بود. از این رو صدرعاملی با حضور در محل موقت زندگی امام در نوفل لوشاتوی فرانسه با همسایه ها و افراد مرتبط با وی که حتی کمترین زمان دیدار را با امام داشته‌اند به شیوه مصاحبه ای و اثری مستند از نگاه خارجی‌ها به وی ارائه کرد.

* صنوبر/ مجتبی راعی

 این فیلم ـ مجموعه با نام “صنوبر” مقابل دوربین رفت و بعدها با نام “سال سخت در خمین” در جشنواره فیلم فجر سال 81 نمایش داده و سپس با همین نام در قالب سریالی شش قسمتی از تلویزیون پخش شد.

این اثر قرار بود در صدمین سالگرد تولد امام خمینی(س) ساخته و عرضه شود اما با چند سال تاخیر مقابل دوربین رفت. صنوبر به تهیه کنندگی “مهدی همایونفر” ساخته شد و محصول سرمایه گذاری مشترک موسسه “عروج فیلم” و “شبکه یک سیما” بود. عروج فیلم یکی از زیرمجموعه های موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) است که آثار نمایشی در این زمینه را تولید می کند.

راعی در این اثر، به مقطع نوجوانی امام خمینی(س) و زندگی این شخصیت در فاصله 13 تا 16 سالگی وی می پردازد. مقطعی که با آغاز جنگ جهانی اول در ایران همزمان است و با وجود اعلام بی طرفی ایران، کشورمان از سوی بیگانگان مورد هجوم واقع می شود و روس ها از شمال کشور تا قزوین پیشروی می کنند و انگلستان نیز فعالیت های خود را همچنان ادامه می دهد. در چنین شرایطی که کشور در اشغال بیگانگان است، در هر گوشه از کشور ایران هر فردی که 100 سوار دارد، خود را شاه می نامد و در محدوده جغرافیایی مشخصی حکومت تشکیل می دهد. امیر مفخم یکی از این شخصیت هاست که در سریال به آن پرداخته شده است. او که خود زمانی از مشروطه خواهان بود و در فتح تهران نیز حضور داشت، حالا به یک دیکتاتور تبدیل شده است. در چنین شرایطی است که احمد شاه قاجار قصد دارد پایتخت را از تهران به اصفهان منتقل کند. در همین ایام تاجران انگلیسی، غله شهر خمین را می خرند و به لندن می برند. این مساله باعث بروز قحطی در خمین می شود و مردم به خوردن لاشه حیوانات مرده روی می آورند و پس از مدتی نیز بیماری های واگیردار در شهر جان مردم را می گیرد.

“صنوبر” با فیلمنامه‌ای از مجتبی راعی و منصور ابراهیمی که سال 81 در بخش مسابقه سینمای ایران بیست و یکمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد داستانی در زمان جنگ جهانی اول در منطقه کمره است که نا امنی و اشغال اجنبی آنجا را فراگرفته است. پسری به نام روح‌الدین این شرایط را تجربه می‌کند.

در “صنوبر” حسین محجوب، پریوش نظریه، محمود جعفری، محمود پاک نیت، جعفر دهقان و جهانگیر الماسی به ایفای نقش پرداختند.

* فرزند صبح/ بهروز افخمی

“فرزند صبح” تولد تا هفت سالگی حضرت امام خمینی(ره) و هم چنین بخش هایی از 63 سالگی امام (ره) بعد از 15 خرداد ماه را به تصویر می کشد که نمایش آن در جشنواره فیلم فجر بازتاب هایی را به همراه داشت.

فیلمبرداری این فیلم پس از مراحل تحقیق مهرماه 83 آغاز شد.پس از آن، فیلمبرداری تا تیرماه 84 ادامه یافت تا اینکه افخمی اعلام کرد، فیلمبرداری تا یکی دو سال تعطیل خواهد بود؛ چرا که بازیگر خردسالی که نقش امام (ره) را در سه، چهار سالگی بازی می‌کند بسیار تواناست و ترجیح می‌دهد او در بخش دوم فیلم خودش نقش دوران هفت، هشت سالگی امام (ره) را بازی کند.مرداد 85 فیلمبرداری بخش دوم پروژه “فرزند صبح” آغاز شد و پس از کشمکش‌های بسیار پس از سه سال، آذرماه 86 به پایان رسید.

در این فیلم عبدالرضا اکبری نقش امام (ره) را بازی کرده و فرهاد قائمیان، محمدرضا شریفی‌نیا، هدیه تهرانی، الیکا عبدالرزاقی، آتیلا پسیانی و ... دیگر بازیگران این اثر هستند.

فرزند صبح پس از مدت‌ها بلاتکلیفی به دلیل عدم حضور افخمی در ایران در غیاب وی مراحل فنی را پشت سر گذاشت و محمدرضا شرف‌الدین نیز بدون توجه به اعتراض‌های افخمی سرانجام فیلم را در سی‌امین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش در آورد که این موضوع باعث اعتراض افخمی به محمدرضا شرف‌الدین تهیه‌کننده کار بود و حتی در نشست خبری فیلم اعلام کرد، نسخه نمایش دهنده از فرزند صبح را او کارگردانی نکرده و خواستار حذف نامش از تیتراژ فیلم شد.

* یازده دقیقه و سی ثانیه / بهروز افخمی

فیلمنامه تله فیلم “یازده دقیقه و سی ثانیه” که به روزهای آغازین جنگ تحمیلی بر می‌گردد، براساس خاطره‌ای از بهروز افخمی نوشته شده و روایت گروهی از خبرنگاران تلویزیونی است که برای ضبط پیام حضرت امام (س) در خصوص شروع جنگ تحمیلی در شهریور سال 59 راهی جماران می‌شوند.

داستان تله‌فیلم “یازده دقیقه و سی ثانیه” اوایل سال 59 و هم‌زمان با اولین حمله عراق به تهران و بمباران فرودگاه مهرآباد اتفاق می‌افتد. چند نفر از گروه فیلم‌برداری سازمان صدا و سیما مأمور می‌شوند که بعد از بمباران فرودگاه به جماران بروند و پیغام امام را ضبط کنند تا به اخبار ساعت 8:30 برسانند. گروه راهی جماران می‌شوند تا پیغام را ضبط کنند، هنگام ضبط سخنرانی امام اتفاقاتی می‌افتد و... علاوه بر امام خمینی، مرحوم حجت الاسلام و المسلمین سید احمد خمینی و کودکی حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی یادگار گرامی حضرت امام نیز در این تله فیلم به تصویر کشیده شده است.

عبدالرضا اکبری، سیدابراهیم بحرالعلومی، یاشار افخمی، رضا صدیق، حامد یسادی، فرید لطف آور، محمد پیغمبرزاده، امیرحسین قاسمی و آیدین افخمی در این تله فیلم ایفای نقش می‌کنند. عبدالرضا اکبری با بازی در این فیلم برای دومین بار در نقش امام خمینی(س) ظاهر شده‌است. این فیلم در زمان ساختش، به خاطر ضایعه قلبی مدیر تصویربرداری این پروژه برای مدتی متوقف ماند. حسن علی اسدی مدیر تصویربرداری “یازده دقیقه و سی ثانیه”، به دلیل ناراحتی در ناحیه قلب از سر صحنه راهی بیمارستان جماران شد.

* آفتاب و زمین/ جواد شمقدری

 تولید سریال “آفتاب و زمین” در اواخر دهه 70 در تلویزیون آغاز و در اوایل دهه 80 پخش این سریال از شبکه دو سیما آغاز شد. این سریال بر اساس فیلمنامه یی از “جلیل عرفان منش” و به تهیه کنندگی “علیرضا سجادپور” ساخته شد.

شمقدری پیش از ساخت این سریال اثری مستند با عنوان “روایت انقلاب” را نیز با موضوع زندگی امام خمینی(س) ساخته بود. این سریال روایت زندگی امام خمینی(س) را از دوران زندگی پدر بزرگوار امام آغاز می کند و با نمایش مبارزات پدر امام با خوانین منطقه، به مقطع تولد امام خمینی(س) می رسد. قرار بود در این سریال ابتدا مقطع تولد امام خمینی(س) ساخته و در قدم های بعدی مقاطع دیگر زندگی ایشان به تصویر کشیده شود اما ادامه سریال هیچگاه ساخته نشد و صرفا تا دوران شش ماهگی امام خمینی(س) را مورد توجه قرار داد. در ساخت این سریال کتاب خاطرات مرحوم آیت الله پسندیده به عنوان یکی از عمده ترین منابع تحقیقی مورد توجه قرار گرفت. نکته جالب توجه این است که مقطع مورد اشاره سریال، با دوران قاجاریه و حکومت ناصرالدین شاه همزمان است و به دلیل تسلط و سلطه خان ها بر مناطق مختلف ایران، برخوردهای فراوانی میان آنها و مردم شکل می گیرد. در این سریال “ولی الله مومنی” نقش پدر امام را ایفا کرد.

حسین انصاری، مرحوم رضا سعیدی، بهمن دان، لعیا باستانی، ثریا سلطانی، ماشاءالله شاهمرادی زاده، برات الله شیبانی، غلامرضا عارف نژاد، مرحوم فرهاد خانمحمدی، مجید عبدالعظیمی و. . . دیگر بازیگران این سریال بودند.

* سال‌های حادثه/ سعید چاری

این سریال در گروه کودک و نوجوان شبکه پنج سیما در 10 قسمت 45 دقیقه‌ای و در سه فصل تولید شده است.

فصل اول این مجموعه مربوط به حوادث سال‌های 1342 تا 1357 می‌پردازد. فصل دوم به سال های 57 تا 68 اشاره دارد و فصل سوم نیز به سال 91 و زمان حال می‌پردازد. نقطه اتصال این سه فصل نیز شخصیتی به نام “احمد علی” است که در سال‌های انقلاب به دنیا می‌آید و در 9 سالگی با ارسال نامه‌ای به امام، از علاقه قلبی خود برای دیدار ایشان می‌گوید. او به دعوت امام به تهران می آید اما به دلیل فوت امام خمینی(س)، دیدار در جماران میسر نمی شود. احمد علی در فصل سوم سریال ـ سال 91 ـ به یک دانشمند هسته‌ای تبدیل شده و در جبهه مقابله با تحریم های غرب حضوری فعال دارد.در این اثر به مسائل سیاسی کشور پرداخته نمی‌شود و بیشتر به مسائل عرفانی و رابطه امام خمینی(س) با کودکان پرداخته می‌شود.

دستمایه تحقیقی و پژوهشی سریال نیز کتابی است که تمام دست خط های امام خمینی(س) زمانی که به نامه‌های کودکان و مردم جواب می دادند در آن موجود است. در این سریال مخاطبان با چهره امام خمینی(س) در دوران کهنسالی مواجه می‌شوند.این نقش ابتدا به ولی الله مومنی، بازیگر نقش پدر امام در سریال آفتاب و زمین پیشنهاد و حتی این بازیگر تست گریم هم شد اما انتشار تصاویر تست گریم، واکنش‌هایی منفی را پدید آورد و به همین دلیل بازیگری به نام “محمد آزادی” جایگزین وی شد.

* روح الله/ راما قویدل - سیامک صرافت

چند قسمت سریال اپیزودیک “روح الله” سال گذشته از سیما نمایش داده شد و این روزها در آستانه ایام ارتحال امام خمینی، قسمت‌هایی تازه از این سریال نمایش داده می شود. قسمت‌هایی که هرکدام حاوی قصه‌هایی مستقل است و برداشت‌هایی از زندگی امام و رابطه ایشان با همسایگان و کسانی که به دیدار این حضرت می‌آمدند را روایت می‌کند.

فیلمنامه این سریال توسط “سعید نعمت الله” نوشته شده است. در ساخت هر قسمت تلاش شده تا حس و حالی شاعرانه بر کار حاکم باشد.

قسمت‌های اول این سریال را راما قویدل کارگردانی کرد و قسمت‌های جدید توسط سیامک صرافت کارگردانی شده است.

داستان‌های این مجموعه از خرداد ماه 1342 تا زمان رحلت امام (ره) مجموعه قصه‌های گوناگون است که افرادی مختلف از دیدارهایشان با حضرت امام (ره) روایت کردند برخی از این داستان‌ها برداشت‌هایی از روابط رهبر کبیر انقلاب با همسایگان و آشنایان است.
 

پایان پیام/