وحی عقلانیت اومانیستی را نمی پذیرد

به گزارش خبرنگار شبستان، نشست تخصصی "نسبت میان عقل و وحی"، یکشنبه، 15 اردیبهشت ماه در محل موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.
بر پایه این گزارش، در این نشست حجت الاسلام و المسلمین محمدتقی سبحانی نیا، رئیس پژوهشکده کلام اهل بیت دانشگاه قرآن و حدیث ، شهرام پازوکی، مدیرگروه ادیان و عرفان مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و حجت الاسلام و المسلمین خسروپناه به سخنرانی پرداختند.
 حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه، رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در این نشست سخنرانی خود را با طرح چهار پرسش جهت روشن شدن و تبیین موضوع بحث (نسبت میان عقل و وحی) آغاز کرد.
خسروپناه گفت، ابتدا باید ببینیم در این حوزه با چه پرسش هایی مواجهیم، من به زعم خود، پنج پرسش را بر این مبنا طرح می کنم:

نخست آنکه: معانی عقل از منظر وحی و شرح وحی که همان روایات است را بسنجیم و این سوال را طرح کنیم که آیا این تعریف مورد قبول وحی هست یا خیر؟
دوم آنکه: کارکردهای عقل را از منظر وحی بسنجیم و کاری به فلاسفه نداشته باشیم و این سوال را طرح کنیم که : در قرآن و سنت این عقل چه معنایی دارد؟
سوم آنکه: چه تَرَتَّب معرفت شناختی بین عقل و وحی وجود دارد؟
چهارم آنکه: نقش عقل در فهم وحی چیست؟
پنجم آنکه: تعارض میان دستاوردهای عقل و وحی چیست؟

وی در ادامه گفت: برای پاسخگویی به این پرسش ها باید تامل زیادی داشت، یک سری کارکردها برای عقل غیر از وحی بیان شده است اما حقیقتا از منظر وحی پذیرفتنی است، ما اگر بیاییم و کتب فلسفی را مرور کنیم، متوجه می شویم که معانی مختلف را ذکر کرده اند.
رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه اظهار کرد: عقل در تعبیر فلاسفه، و معنای مختلف و عقول متعددی که عنوان می شود یا مواردی چون عقل هیولانی، عقل مستفاد و ... آن را در نصوص دینی مشاهده نکرده‌ام؛ ضمن آنکه گاهی نیز در کتب فلسفی عقل به معنای جوهری به کار رفته است، اما اصطلاحی نیز وجود دارد با عنوان عقل حسابگر که در میان فیلسوفان جدید به کار ر فته است و نهایتا عقلانیت خودبنیادی که در فلسفه معاصر(دکارت به بعد) هست.

خسروپناه در ادامه گفت: عقل از منظر وحی، سنت و پیامبر (ص) عقل ادراکی به کار رفته است، ضمن اینکه وحی اسلامی، عقلانیت خودبنیان اومانیستی را نمی ‌پذیرد؛ چراکه عقلانیت خودبنیان که نمی‌خواهد در شناخت عالم و آدم از وحی بهره ببرد با وحی اسلامی سازگاری ندارد.
حجت الاسلام خسروپناه همچنین در پاسخ به پرسش دوم با بیان اینکه در این پاسخ به تعابیر فلسفی کاری نداریم و باید مستقیماً سراغ خود وحی برویم، عنوان کرد: باید ببینیم که عقل چه معنا و کاربردی درباره وحی دارد؛ برخی از آیات قرآن افرادی را که با وجود عقل، حق را نادیده گرفته و بر آن سرپوش نهاده‌ اند را توبیخ می‌کند.
رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در راستای این مطلب افزود: اما کاربردی از عقل در نصوص دین ما وجود دارد که فلاسفه به آن توجه نداشته ‌اند و یا نسبت به آن سریع عبور کرده‌ اند که این مولفه همان عقل آخرت‌ ساز، هدایت‌ ساز و حکمت‌ ساز است؛ عقلی که در روایات تفاوت میان عاقل و جاهل را بیان می‌کند و عاقل را به سوی مباحث معرفتی سوق می ‌دهد که این عقل هدایتی معنای ویژه ‌ای است که از نصوص دینی به دست می‌ آید.
وی در ادامه با اشاره به نسبت معرفت‌ شناسی میان عقل و وحی به نظر متفکران اسلامی اشاره کرده و گفت: متفکران اسلامی قائل به تقدم عقل بر وحی هستند اما به شخصه معتقدم وقتی سراغ نصوص دینی می‌ رویم دور هرمنوتیکی میان عقل و وحی برقرار می شود، بنابراین درباره نسبت عقل و وحی، عقل و دین و عقل و ایمان پرسش‌ های متفاوتی مطرح می‌ شود که باید به آنها توجه داشت.

حجت الاسلام خسروپناه ادامه داد: از نصوص دینی چنین مستفاد می شود که عقل مستقل از وحی در حوزه شناخت، به لحاظ نظر و عمل بر ایمان تقدم دارد و عقل شکوفا شده تأثیر مستقیمی بر ایمان دارد، یعنی اگر به منازل صدگانه عرفان عملی از منزل نخست تا آخرین منزل آن که همان توحید است توجه کنیم، این سیر ادامه دارد چراکه همانند ایمان، برای عقل و ادراکات عقلی نیز مراتبی قائل هستیم.
وی درباره پرسش چهارم ابراز کرد: دعوای جدی اخباریون و اصولیون بر سر همین موضوع است؛ در این رابطه مرحوم علامه مجلسی معتقد است که عقل منبع تولید معرفت است و بعد از اثبات نبوت و امامت، عقل می‌ تواند توحید را درک ‌کند.

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در پایان و در پاسخ به پرسش پنجم خاطرنشان کرد: درباره تعارض میان عقل و وحی ابتدا باید تکلیف عقل را مشخص کرد که کدام عقل مدنظر است، چراکه هر کدام از مراتب عقل، نسبتی با وحی دارند که در این رابطه آیت ‌الله جوادی آملی معتقد است که درجه معرفتی هر عقلی اعم از تجربی، تجریدی، نیمه تجریدی و شهودی بیشتر باشد، همان مقدم است.

همچنین، در ابتدای این نشست، پازوکی با اشاره به جایگاه عقل و وحی در دین مسیحیت گفت: قبل از ارائه هر نکته و سخنی درباره این نسبت، باید به این موضوع توجه کنیم که مسیحیت یک دین تاریخی است، یعنی به عنوان نمونه یک نفر مسیحی که عنوان مسیحی را می گیرد باید به یک سری امور تاریخی اقرار کنند، در واقع تاریخی بودن مسحیت بعد روایی آن است.

وی با اشاره به جایگاه عقل و وحی در اسلام و مسیحیت ادامه داد: دین مبین اسلام همواره به تعقل و فهم دعوت می کند، در حالی که این مسئله در مسیحیت در مقاطع مختلف متفاوت بوده یعنی گاها وحی ارجح تر از عقل بوده و گاهی بالعکس.
پازوکی در این راستا افزود: الهیات مسیحی در قرن چهارم با سنت آگوستین تاسیس می شود و او نسبتی را میان عقل و وحی قائل می شود اما عقلی که تابع ایمان است.
مدیر گروه ادیان و عرفان موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران تصریح کرد: چند قرن بعد و در قرون سیزده و چهارده میلادی، با جریانی که ریشه اسلامی دارد مواجه می شویم که جریان ابن رشدی های لاتینی عنوان دارد، جریان فکری ابن رشدی جریانی بود که آن زمان به دلایل مختلف توانست در جریان تفکر اسلامی قرار گیرد اما ابن رشد بیشترین سهم را در ایجاد نسبت میان عقل و وحی دارد.

وی ابراز کرد: در واقع ابن رشد می خواهد عقل کلی را احیا کند، و با تقکر اصالت عقلی دین را تابع عقل می کند و از نظر او حقیقت تابعیت عقلی را داراست؛ بنابراین با این تفاسیر می توان گفت ابن رشد جریان سازترین مسلمان در طول قرون وسطی بود، اما آنچه در این بین اهمیت دارد این است که در آرای ابن رشدی ها در باب عقل و وحی، گسستی ایجاد می شود، یعنی در انتهای قرون وسطا دوباره این دو مولفه از هم جدا می شوند.

پازوکی در ادامه با اشاره به نظر ابن سینا در رابطه با عقل، وحی، فلسفه و همچنین مقایسه نظر توماس آکویینی در همین رابطه اظهار کرد: بوعلی می خواهد دین را تفسیر فلسفی کند اما آکویینی این دو را از ابتدا جدا می کند، او معتقد بود در فلسفه فیلسوف و در الهیات عالِم الهیات است.
این محقق تصریح کرد: اما برخلاف آن چه که در رابطه با ایمان در اسلام قائلیم، از منظر مسیحیت، ایمان مدارج ندارد که در اسلام چنین چیزی نیست چون شاید در مرحله پایین توحید لسانی باشد و در مراحل بعدی "فهم" و موارد دیگر عنوان شود.
این گزارش می افزاید: در ادامه این نشست حجت الاسلام و المسلمین محمدتقی سبحانی نیا، رئیس پژوهشکده کلام اهل بیت (ع) دانشگاه قرآن و حدیث، در رابطه با نسبت میان عقل و وحی اظهار کرد: آرایی که در رابطه با این مسئله ارائه می شود همگی یک پیش فرض اساسی دارند که یا باید حجت استدلالی عقل را پذیرفت و در این میان وحی را به کناری گذاشت یا از آن طرف باید عقل را به صورت نسبی از حجیت بیندازیم.
وی یادآور شد: باور اعتقاد به نص مقدس در خدمت عقل می آید، و به عقل اجازه برداشت غیرعاقلانه از وحی را نمی دهد.

پایان پیام/