به گزارش خبرگزاری شبستان، یکی از آسیب های حوزه پژوهش مخصوصا پژوهش های علوم انسانی و علوم دینی، موضوع محوری به جای مسئله محوری در این پژوهش ها است. از این رو برای درک درست این واقعیت گفتگویی با حجت الاسلام و المسلمین سادات فخر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی صروت گرفته که در ذیل می آید:
تفاوت مسئله محوری و موضوع محوری در پژوهش چیست؟
اصطلاح پژوهش به این معنا است که وقتی انسان با مسئله ای و یا با مشکلی رو به رو می شود. (مسئله بعد نظری کار را مدنظر قرار می دهد و مشکل آن بعد کاربردی را) جستجو می کند تا راهی برای پاسخ به آن مسئله یا راه حلی برای آن مشکل پیدا کند. در حقیقت اگر مسئله ای داشته باشیم، پژوهش می کنیم. بنابراین ماهیت پژوهش به مسئله محور بودن بر می گردد. لذا بسیاری از پژوهش هایی که مسئله محور نیست و موضوع محور است نمی تواند راه حلی برای مشکلات باشد. تاریخ علم هم نشان داده که همیشه اختراعات و اکتشافات مرهون مواجه شدن پژوهشگر و دانشمند با مسئله و مشکل بوده اند. در حقیقت کسی که مسئله ای ندارد در پی راه حل و پاسخ هم نیست. به عبارت دیگر در مسئله محوری شما واقعا در پی پیدا کردن راه حل هستید ولی در موضوع محوری شما در حال جمع آوری اطلاعات هستید.
نقش اولویت بندی در پژوهش های دینی چیست؟
در اطراف انسان بحران های زیادی مانند اخلاق، اقتصاد، سیاست و ....وجود دارد. باید بررسی شود که در میان این مشکلات کدام یک اولویت دارد و باید به آن پرداخت. اولویت بندی بسیار مهم است. برخی از اوقات انسان ها با اولویت دادن به مسائل فرعی و دست چندم از مسائل اولیه و بسیار مهم غافل می شوند و در نهایت با مشکلات بزرگی روبه رو می شوند. مثلا در یک جامعه دینی بحران هایی که در ناحیه اعتقادات دین افراد به وجود می آید از اولویت اول برخوردار است تا بحران هایی دیگر مانند مسائل سیاسی، اقتصادی، و ... .
چرا باید قرآن را منبع پژوهش های خود قرار دهیم؟
توجه به قرآن به این دلیل است که در میان منابع مورد استفاده در دین مبین اسلام، نخستین و مهم ترین منبع برای یافتن پاسخ و راه حل قرآن است.
ما باید ببینیم در جامعه امروزی مشکلات اصلی چیست و اولویت راه حل و پاسخ یابی برای آنها کدام است. اگر قدری بررسی کنیم می بینیم که بهترین سند برای یافتن پاسخ قرآن کریم است. البته قرآن به روش تفسیری که ائمه معصومین (ع) به ما یاد داده اند.
چه انحرافاتی جامعه مسلمین را تهدید می کند که برای رفع آنها نیازمند قرآن پژوهی و تحقیقات دینی هستیم؟
از مسائلی که وجود دارد بحث انحراف در اعتقادات دینی است، در قرآن آمده است:
«وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ ذاریات:56
من جنیّان و آدمیان را جز براى این که مرا بپرستند نیافریدم .
»و جنّ و انس را نیافریدیم مگر براى این که مرا پرستش کنند. (الذاریات/56)
بنابراین وقتی در اعتقادات دینی انحراف ایجاد شود در هدف خلقت انحراف ایجاد می شود و دیگر چیزی برای تلاش انسان باقی نمی ماند. از این رو مسائلی که مربوط به انحراف در اعتقادات دین است یک یک باید بررسی شود. تعیین، تحکیم و توسعه اعتقادات دین زیر ساختی را فراهم می کند که بسیاری از مشکلات دیگر را حل می کند. مثلا این اعتقاد ما است که اگر کسی مومن باشد اخلاق خوب و رفتار خوبی دارد و در مسائل دیگر نیز انسان نرمالی است.
بحث های دیگر مانند فرقه سازی، برهم زدن اتحاد و ... از مسائل بسیار مهم در جامعه کنونی است و می بینیم که ابر قدرت ها برای ایجاد شکاف در جامعه اسلامی از همین حربه استفاده می کنند، و فرقه های خاصی را درست می کنند و در برابر برخی از مومنین صف آرایی می کنند. مانند گروه های سلفی تکفیری.
در حوزه اخلاق هم مسائل مهمی وجود دارد مانند بحث کاهش پایبندی به اخلاق در همه ابعاد مانند اخلاق زیستی، اخلاق ورزشی، اخلاق محیط زیست، اخلاق اقتصادی و ...
مسئله دیگر بحث خانواده است که مسئله مهم در بحث خانواده به تزلزل نظام خانواده باز می گردد که در زیرمجموعه آن گرایش به مصرف گرایی، مل گرایی، فردمحوری در خانواده خواه به عنوان مردسالاری، زن یا فرزند سالاری وجود دارد. این مسائل در قرآن و سنت اهمیت داده شده و حکومت اسلامی نسبت به این مسائل کلیدی حتما باید راه حل هایی روزآمد و متناسب با وضع اسلامی جامعه اتخاذ کند.
چه آسیب هایی در حیطه پژوهش های قرآنی وجود دارد؟
1- آسیب مهم پژوهش قرآنی در موضوع محوری به جای مسئله محوری است. یعنی بسیاری از پژوهش های قرآنی در سطح دانشگاه ها و حوزه ها که به عنوان پایان نامه صورت می گیرد موضوع محور است و پس از تلاش های چند ساله نویسندگان پایان نامه و تلاش قابل ستایش اساتید راهنما و مشاور همه بایگانی شده و هیچ فایده ای برای جامعه نخواهد داشت و تعداد بسیار اندکی از آنها پس از اصلاحات و غنی سازی و ساختار دهی دوباره قابل چاپ می شوند. بنابراین کم کارا بودن پایان نامه های قرآنی برای ارائه راه حل به مشکلات و مسائل جامعه نشان می دهد که این فعالیت ها از بنیان با چالش روبه رو هستند و باید در این باره فکری اندیشید.
2-نکته بعدی درباره آسیب های پژوهش قرآنی بر می گردد به اولویت سنجی، متاسفانه برخی از پژوهش های قرآنی که مسئله محور هستند نیز در اولویت گذاری دچار مشکل هستند و مسائل فرعی و دست چندم را انتخاب می کنند، در حالی که مسائل مهم تری وجود دارد که درباره آن تحقیق نشده است.
3-آسیب بعدی قرآن پژوهی این است که اقبال پژوهشگران به قرآن بسیار زیاد شده است و به دلیل جایگاه رفیع و انحصاری قرآن برخی بدون توجه به پیش نیازهای تفسیر قرآن و استناد به قرآن، وارد عرصه قرآن پژوهی شده و در این راستا اقدام به پژوهش کرده اند و نتیجه آن انحراف، بدفهمی و تهمت به قرآن کریم و آیات الهی است.
منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (ایسکا)
پایان پیام/
نظر شما