تعلیقات بر پیشخوان کتاب فروشی ها

به گزارش خبرگزاری شبستان، کتاب «التعلیقات» با تصحیح و تحقیق سیّد حسین موسویان، عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران منتشر شده است.

کتاب تعلیقات یکی از آثار مهمّ ابن‌سینا (شامل تعلیقات فارابی) و مجموعه‌ای فراهم آمده از تعلیق‌هایی کوتاه تا بلند و گوناگون در منطقیّات، طبیعیّات و الهیّات، به‌روایت (تقریر/ تدوین؟) بهمنیار بن مرزبان شاگرد برجستة ابن‌سینا است.

نسخه‌های خطّی این اثر در سه هیئت موجود است که هیئت سوم با دو هیئت دیگر در ترتیب تعلیق‌ها تفاوت اساسی دارد و تا اندازه‌ای بر پایه موضوع و مبحث تنظیم شده است؛ و هیئت نخست نیز تنها در داشتن فهرستی از مطالب تعلیق‌ها به قلم ابوالعبّاس لوکری (شاگرد بهمنیار) از هیئت دوم متمایز می‌شود.
تصحیح انتقادی و تحقیقی این کتاب با بررسی تاریخی‌ ـ ‌تطبیقی حدود بیست نسخه خطّی در کتابخانه‌های داخلی و خارجی و بر پایة پنج نسخه برگزیده معتبر (یک نسخه از هیئت نخست، سه نسخه از هیئت دوم و یک نسخه از هیئت سوم) انجام پذیرفته و حروفچینی و ویرایش نهایی آن نیز صورت گرفته و بسیاری از مآخذ و پیوندهای آن با آثار دیگر ابن‌سینا و بهمنیار یافت شده است، و در کنار، مصحّح نشان داده است که تعلیقات فارابی در چه جاهایی و چگونه در تعلیقات ابن‌سینا گنجیده است.

این اثر اکنون در مرحلة تکمیل مقدّمه‌نگاری تحقیقی و تهیّه فهرست مفصّل اصطلاحات قرار دارد و امید می‌رود در پاییز 1391 خورشیدی به چاپ برسد.
پیش ‌از ‌این و برای نخستین بار، عبدالرحمان بدوی در سال 1972 میلادی کتاب تعلیقات را با اعتمادی بسیار به یک نسخه در کتابخانة قاهره و عنایتی اندک به نسخه‌ای از کتابخانه پرینستون، به‌دست حروفچین سپرده و به چاپ رسانده که در ایران نیز عیناً روگرفت و منتشر شده است (قم، مکتب الإعلام الإسلامى، 1404 ق). چاپ بدوی، بدون رعایت ابتدایی‌ترین موازین تصحیح علمی و انتقادی عرضه شده که آکنده از بدخوانی‌های نسخه‌ها و نادرستی‌های صوری و محتوایی است و افزون بر ‌آن، از فهرست‌های فنّی لازم و درخور چنین اثر مهمّی برخوردار نیست. شگفت آن‌که دفتر تبلیغات اسلامی بار دیگر در سال 1379 خورشیدی و با اعتماد کامل به چاپ پیشین بدوی و ادّعای گزاف اصلاح نادرستی‌های چاپی آن، به چاپ این کتاب با ظاهری آراسته و حروفچینی جدید پرداخت که بی کم و ‌کاست، اشتباهات بدوی را بر جای نهاده است (اگر بر آن نیفزوده باشد!).
به گزارش پایگاه خبری مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، اخیراً نیز حسن مجید العبیدى کتاب تعلیقات را برپایة دو نسخة خطّی در بغداد تصحیح و چاپ کرده است (بغداد، بیت الحکمة، 2002 م)، که یکی از آن دو بر هیئت دوم و دیگری بر هیئت سوم و با افتادگی‌هایی در آغاز و انجام بوده و مصحّح تلاش کرده است تا ترتیب موضوعی امّا ناقص هیئت سوم را تکمیل و کتاب تعلیقات را در چهار فصل (با عنوان‌های: علم المنطق، العلم الطبیعىّ، علم النفس، و العلم الإلهىّ) عرضه کند.

با این‌که در این چاپ، مصحّح بسیاری از نادرستی‌های چاپ بدوی را زدوده و به تعلیق‌های مشترک با فارابی هم اشاره کرده است، به دلیل در دست ‌نداشتن نسخه‌های اصیل و نیز به کار ‌نبستن دقیق ضوابط علمی و فنّی، هم‌چنان کاستی‌ها، بدخوانی‌ها و نادرستی‌هایی در آن دیده می‌شود؛ چنان‌که از داشتن مقدّمة تحلیلی مطالب و فهرست‌های فنّی بایسته و شایسته این کتاب نیز برکنار است.

پایان پیام/