خبرگزاری شبستان: همان طور که ملاحظه شد «نقش مساجد در امور سیاسى بسیار مهم و حایزاهمیت بوده است؛ اما آن چه که در حال حاضر واجد اهمیت است بازنگرى در خرده نقش هاى سیاسى مساجد و به سازى آن متناسب با ضرورتهاى زمانى مىباشد. در این راستا مساجد باید در زمینه تشکلهاى سیاسى فعال شوند و در این زمینه برنامه و طرحهاى مشخصى را دنبال نمایند.»
کارکرد اقتصادى:
مباحث اقتصادی یکی از موضوعاتی است که در فضای امروز در جوامع انسانی از اهمیت زیادی برخوردار می باشد و به همین دلیل «مسائل اقتصادی از مهم ترین مسائل دولت ها و افکار عمومی است که بر سلطه سیاسی، فرهنگی و نظامی کشورها مؤثر است. اسلام، دینی کامل است که به همه جنبه های زندگی بشر توجه دارد و زندگی اقتصادی جامعه را نیز به خوبی هدایت کرده است. مسجد، یکی از نهادهای دینی است که جنبه های اقتصادی نیز دارد :تقویت حس خداباوری؛ کاهش هزینه های نظارت و کنترل مسجد به عنوان کانونی دینی با تقویت برتری های اخلاقی حس خداباوری را در افراد اهل مسجد بارور می کند و به این وسیله، در همه حال خدا را بر کارها و فعالیت های خود ناظر و شاهد می داند و بدون این که کسی بر آن ها نظارت کند کار خود را به بهترین شکل انجام می دهند.»
اگر چه این نکته مهم را باید مد نظر قرار داد که «کارکرد اقتصادى مسجد غیر مستقیم است و تأثیرى که بیشتر از طریق موعظه و نصیحت و نیز بیان احکام خرید و فروش و انجام کارهاى اقتصادى در آن صورت مىگیرد و نیز مطابق تاکیدات فراوان حضرت رسول اکرم(ص) و ائمه هدى مبنى بر رعایت انصاف و عدالت در انجام معاملات و نیز انجام دادن کار اقتصادى، این امور فقط با هدف رضایت خداوند و رفع حوائج و نیاز مسلمانان و نه در نظر گرفتن انگیزه مادى و سودجویانه انجام می گیرد و زمینه هایى را در جهت ایجاد رقابت سالم و تأثیر در روند معاملات و کارهاى اقتصادى ایجاد می کند.»
اگر نظری به چگونگی ارتباط مسجد و امور اقتصادی در صدر اسلام داشته باشیم مشخص می شود که «اکثر تجّار و بازرگانان به محض این که وارد شهرها مىشدند به مساجد مراجعه مىکردند. با توجه به نقش محوری مساجد، حضور این تجّار و بازرگانان در این اماکن نشان از ورود کالاهاى جدیدى داشت که به محض اتمام نماز، خریداران کالا وارد بحث و مذاکره براى خرید و فروش یا مبادله مىشدند. اگر چه مستقیماً خرید و فروش در داخل مسجد انجام نمىگرفت و هنگام حضور در مسجد، اصل همه کارها بر محور عبادت و نیایش بود دید و بازدید و گفتگو براى تبادل و خرید بعد از انجام اعمال عبادى صورت مىگرفت و حتی بیتالمال، در مسجد نگهدارى مىشد. خزانه یا دارالمال، معمولاً روى چند ستون مستقل در وسط مسجد ساخته مىشد تا از همه جهت در معرض دید باشد و کاملاً محافظت شود. علاوه بر بیتالمال مسلمانان، اهالى محل یا شهر، اشیاى قیمتى خود را به آن جا مىسپردند. همچنین، تنظیم قراردادها در مسجد انجام مىگرفت و بازرگانان هنگام مسافرت هاى خود که اغلب به درازا مىکشید اموال با ارزش خود را در خزانه به امانت مىگذاشتند و پس از بازگشت، پس مىگرفتند.»
از دیگر خدماتى که در زمینه اقتصادى در زمان رسول خدا(ص) در مسجد صورت مىگرفت، «پخش کمک هاى مالى میان مسلمانان بود. در آن زمان هرگاه مالى از ناحیهاى به مدینه مىرسید آن را به مسجد پیامبر(ص) مىآوردند و با نظر آن حضرت میان مردم تقسیم مىشد. اموال عمومى در این مسجد تقسیم و غنایم جنگى نیز در آن جا میان مسلمانان توزیع مىشد. در صحیح بخارى آمده است: مالى را از بحرین براى رسولخدا(ص) آورده بودند. آن حضرت فرمود: آن را در مسجد توزیع کنید. آن گاه رسولخدا(ص) براى اداى نماز به مسجد آمد. پس در کنار آن مال نشست و هیچ کس نبود مگر این که پیامبر(ص) چیزى از آن مال را به او بخشید.»
از انواع دیگر کارکرد اقتصادى که عمدتاً در مساجد و با مشارکت و همیارى و در جهت کمک اقتصادى به مردم، انجام مىگیرد، مىتوان از تشکیل صندوق قرضالحسنه، ارائه خدمات بانکى اعم از حفظ سپردههاى مردم و واگذارى وام بدون بهره که از طریق شوراى صندوق قرضالحسنه صورت می گیرد نام برد و این سنت حسنه قرون متمادى است که در بین مؤمنین نمازگزار مساجد انجام مىشود. با توجه به تأکیدات فراوان آیات و روایات در خصوص منع انجام معاملات ربا، تشکیل صندوق هاى قرضالحسنه از بهترین روش هاى اقتصادى براى رفع احتیاجات مالى و اقتصادى مردم مىباشد که خاستگاه اولیه تشکیل این نوع صندوق هاى خیریه و قرضالحسنه، مساجد بودهاند. علاوه بر آن مىتوان از تشکیل فروشگاه ها و تعاونىهاى مصرف محله نام برد که توسط هیئت امناء مساجد جهت رفع نیازهاى ضرورى جمعیت، حوالى مسجد انجام مىگیرد. نوعی دیگر از فعالیت های اقتصادى که عمدتاً در مساجد صورت مىگیرد و بیشتر جنبه خیرخواهانه و بشر دوستانه دارد، جمع آورى پول براى مستمندان و نیازمندان، خرید جهیزیه براى خانوادههاى کم درآمد و فقیر، پیدا کردن کار براى بیکاران و نیز جمع آورى کمک و اعانه براى ساخت کارگاه هاى تولیدى و مراکز کوچک اقتصادى برای کمک رسانى به صورت خیرخواهانه و فى سبیلالله است.
با توجه به این که در ادوار گذشته، مساجد در مراکز شهرها قرار داشتند و بازار در کنار آن ایجاد مىشد، اکثر مساجد داراى حجرهها و دکاکین بودهاند که درآمد حاصل از اجاره یا تجارت آنان براى مسجد هزینه مىشد و این درآمدها بخشى از فعالیتهاى اقتصادى مسجد را تشکیل مىداد که در راه کارهاى عامالمنفعه، تعمیر و نگهدارى و توسعه مساجد یا کمک به ابنسبیل و فقیران و مستمندان هزینه مىشد.
از دیگر راه هاى تأمین هزینه مساجد وقف مىباشد. معمولاً بعضى از مساجد داراى زمین، مغازه یا کارگاههاى تولیدى هستند که با هدف توسعه و ترویج فرهنگ اسلامى توسط مومنین وقف می شوند و درآمد حاصل از این زمین ها بالنسبه صرف امورات فوق الاشاره مىشود. از دیگر نقش های غیر مستقیم مسجد در امر اقتصاد، اجرای جلسات وعظ و خطابه و سخنرانى ائمه جماعات و سخنرانان در مساجد در خصوص رعایت اخلاق اسلامى در معاملات اقتصادى مىباشد. با توجه به این که مساجد در اکثر کشورهاى جهان اسلام داراى محوریت اصلى بوده و در مرکز بازار و مرکز اقتصادى هر شهر مسجد داراى نقش فعالى است. و هنگام نماز مسجد محل مراجعه بازاریان، کسبه، و اصناف اطراف بازار مىباشد. امام جماعت نیز در هر جلسه از نماز، ضمن دعوت نمازگزاران که عمدتاً در فعالیتهاى اقتصادى فعالند آنان را به رعایت اخلاق اسلامى و اقتصادى، انصاف و عدل در معاملات و کارهاى اقتصادى دعوت مىکند که این موعظه و سخنرانى ائمه جماعات در مساجد، تأثیرى عمیق در نمازگزاران ایجاد کرده و به تبع، آنان نیز براى رعایت مسائل شرعى مجبور به فعالیت های سالم اقتصادى مىشوند.
در حوزه اقتصادی مساجد، راه های مختلفی وجود دارد که امکان ارتباط تنگاتنگ را در بین آن ها فراهم می سازد. مسجد با « تقویت دین داری و با توجه به فضای معنوی حاکم بر آن، نمازگزاران را به شیوه اسلامی تربیت می کند و در نتیجه آنان با پرداخت خمس و زکات به فقیران مسلمان کمک می کنند. انفاق و صدقه یکی از ارزش های اسلامی است؛ اجتماع مسلمانان در مسجد، روحیه تعاون و همکاری را افزایش می دهد و با پند و اندرز مبلغان دینی در مسجد، جریان های فقرزدایی در سطح جامعه افزایش می یابد. با قرار دادن صندوق صدقه، و کمک به فقیران در مسجد، شناسایی فقیران آبرومند به وسیله هیئت امنا و جمع آوری کمک های نمازگزاران، گام مهمی در زدودن فقر برداشته می شود. در فرهنگ اسلامی، قرض دادن و برطرف کردن نیازهای مؤمنان، کار پسندیده ای به شمار می آید. از سوی دیگر، مؤسسه های مالی، چون صندوق قرض الحسنه در رونق اقتصادی مؤثرند و این کار، افزون بر شکوفایی مساجد با تقویت سنت مذهبی قرض (وام)، در برطرف کردن مشکلات اقتصادی مردم نیز مؤثر است.»
منابع:
قرآنکریم، سوره تکویر، آیه 26.
رهبری، حسن، مسجد نهاد عبادت و ستاد ولایت، ص 250.
فراهتى، عباسعلى ، مسجد نخستین پایگاه عبادى سیاسى...، مجله مسجد شماره 18، ص 23 و ص 24.
مکى سباعى، محمد، تاریخ کتابخانههاى مساجد ، ص 39 تا 42.
بوازار، مارسل، اسلام در جهان امروز (ترجمه محسن موّیدى)، ص101 و ص 102.
فتحى و اجارگاه ، کورش، تأملى دوباره بر کارکرد مسجد، (مسجد نقطه وصل)، ص 18 .
حسینی، زینب السادات ، فروغ مسجد، ج7، ص 522.
www.shabestan.ir
فراهتى، عباسعلى، مسجد نخستین پایگاه عبادى سیاسى...، مجله مسجد شماره 39، ص 56.
موظف رستمی، محمد علی ، آیین مسجد، جلد دوم، ص 158
محمد علی موظف رستمی/ کارشناس امور مساجد
پایان پیام/
نظر شما