سبد بافی؛ تجسم عشق و طبیعت/ روشندل بیرجندی با سر انگشتان طلایی

به گزارش خبرگزاری شبستان از بیرجند، سبدبافی از جمله فنونی است که از گذشته های دور در منطقه ای که امروزه تحت عنوان خراسان جنوبی نامیده می شود رایج بوده است. در زمینه تاریخچه این هنر صنعت در منطقه متأسفانه مستندات مکتوب چندانی در دسترس نیست.

هنری که این سالیان متمادیست روستاییان هنرمند خراسان جنوبی با سرانگشتان طلایی خود آن را زنده نگه داشتند. هنری که اغلب در فصول سرد پاییز و زمستان که شاید روستاییان فراغ بال بیشتری دارند رونق بیشتری می یابد.

بیدمشک؛ مایه اصلی سفتوک
برای بافت سبـد در بیرجند‌ معمولاً از شاخه‌های نازک درخت استفاده می‌شود‌ که بیشتر از چـوب"بیدمشک" و همچنین چوب "‌سرخ بید" است که بدون گل و میوه می‌باشد. سبـدهای تهیه شده از بیدمشک، به زبان محلی به سبدهای سفترک " سفتوک" معروف است‌.

در تشریح مراحل کار سبد بافی می توان گفت؛ برای شروع بافت ابتدا شاخه‌های نازک مناسب بافت سبد را از درخت جدا کرده و متناسب با بلندی چوب‌ها از یکدیگر تفکیک شده‌، سپس شاخ و برگ‌های ریز اطراف ترکه‌ها را می‌برند‌. اگر ترکه‌های چوب مرطوب و قابل انعطاف باشد می‌توان کار بافت سبد را شروع کرد. ولی در صورت خشک بودن ترکه‌ها، آن ها را در حوضچه‌های آب قرار می‌دهند. اگر آب سرد باشد به مدت 15 روز در صورت گرم بودن یک هفته زمان کافی است تا ترکه‌ها آماده بافت شوند.

"‌سافت‌های" انتخاب شده برای کار را، مضربی از 4 در نظر گرفته و ترکه‌های چهارتایی را با هم جفت کرده بصورت 2 دسته عمود بر روی یکدیگر قرار می‌گیرند‌. سافت‌های سوار شده روی هم را‌" تو" می نامند که در واقع حکم تیرکی در مروار بافی را دارد. پس از آن بافت با دو ترکه "‌بافتنی" نامیده می‌شود‌، آغاز می‌گردد.

سبد های سبز مقاوم تر از سبد های قرمز
مرحله بعد مرحله اصلاح سبد است. بعد از اینکه بافت سبد به اتمام ‌رسید، نیاز است سر سافت‌های اضافی اطراف سبد که از بافت بیرون قرار گرفته بوسیله کارد، برش داده شوند. بدین صورت بدنه سبد حالت هموار و یکنواخت‌تری به خود می‌گیرد.

سبدهای بافته شده با بید‌مشک سبز رنگ بوده و از مقاومت بیشتری نسبت به سبدهای قرمز رنگ سرخ‌بید برخوردار است.

انواع وسایلی که از سافت تهیه می‌شود
سبد: انواع سبد که نسبت به اندازه و کاربرد آنها اسامی مختلفی را به خود می‌گیرند؛ «کالک بیز» در اندازه بزرگ، «شلغم شوری» در اندازه‌های متوسط و «دوگ ریسی» در اندازه کوچک.

تگیجه: تگیجه بصورت مسطح و گرد هستند و برای خشک کردن انواع برگه‌ها، کشک، گذاشتن نان و صاف کردن برنج مورد استفاده قرار می‌گیرند.

شولگ: معمولا کشک‌های محلی را بعد از سابیدن در آن می‌ریزند تا خشک شود.

کواره: سبد مستطیل شکل ته گودی که ‌در گذشته، به دو طرف بارکش وصل کرده و محصولاتی مانند انگور با آن حمل می‌کرده‌اند.

چهارده؛ روستایی با هنرمندانی پنجه طلایی 

و اما اگر در صبح یکی از این روزهای سرد زمستانی هوای کوه کنی در عرض چند دقیقه می توانی از انتهای خیابان غفاری بیرجند با عبور از بیدخت؛ خود را به چهارده برسانی. چهارده پایین را که رد کنی در چهارده بالا دیگر وسیله نقلیه یاریش را از تو دریغ می کند و همان بهتر که دریغ کند که طبیعت تو را فرا می خواند.

اولین افرادی که در روستا می بینی و به تو خوش آمد می گویند عبدالحسین و اسدالله چهاردهی 2 پیرمرد دنیا دیده هستند که در گذر روزگار هنرشان را حفظ کرده اند و با خلاصه کردن آن در سبدها، آنها را به تو هدیه می دهند تا توشه ای از کوه و آبشار برداری...

هم کلام شدن با این پیرمردان باصفا و هنرمند خالی از لطف نیست و شروع تفریح امروز تو.

75 سال سبدبافی توسط روشندلان روستای چهارده
عبدالحسین چهاردهی، پیرمرد روشندل ساکن روستای چهارده بیرجند که در حال حاضر 84 سال سن دارد، در گفتگو با خبرنگار شبستان در بیرجند گفت: از 8 سالگی با هنر سبد بافی آشنا شدم.

وی با اشاره به اینکه در بدو تولد از نعمت دیدن محروم بودم، افزود: در حال حاضر با وجود اینکه 75 سال به هنر سبد بافی مشغول هستم ولی بیمه نیستم.

چهاردهی با تاکید براینکه سبدبافی را با بازکردن سبدهای بافته شده دیگران و دقت کردن به نوع گره های سبد، آمـوخته ام، اظهار داشت: رنـگ های مختلف ساقه های گز را نیز با لمس کردن ساقه ها و جوانه هایش و از روی ضخامت آن تشخیص می دهم.

وی درخصوص نحوه تهیه وسائل مورد نیاز برای سبد بافی گفت: این وسائل را از کسبه و یا افرادی که ساقه های بید را از کوه های اطراف جمع آوری می کنند، می خرم.

این هنرمند روشندل روستای چهارده یادآور شد: در گذشته روزی 3 سبد، شولگ و یا تگیجه می بافتم اما در حال حاضر به دلیل بالارفتن سن و سرمای هوا، روزی یک سبد می بافم.

وی ادامه داد: برادرم اسدلله چهاردهی که او نیز نابیناست به این حرفه و هنر مشغول است و درآمد ما از همین راه است.

وی با بیان اینکه 4 دختر و یک فرزند پسر دارم، خاطرنشان کرد: افرادی که برای تفریح و گردش به روستای چهارده می آیند، مشتری سبدهای و دست بافته های او هستند.

شاید راز بقای این هنر بومی؛ تلاش شبانه روزی این هنرمندان روشندل برای کسب روزی حلال باشد. حکایت عجیبی است این تلفیق هنر و روشندلی...

فعالیت380 نفر در خراسان جنوبی به هنر سافت بافی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی به خبرنگار شبستان در بیرجند گفت: ترکه بافی که در اصطلاح محلی به آن (سافت بافی) اطلاق می شود بیشتر فصلی بوده و در فصل زمستان که زمان بیکاری کشاورزان و روستاییان و رویش مواد اولیه این هنر زیباست، رونق دارد.

امیر انوری مقدم با اشاره به اینکه در این فصل ساقه های نازک درختان سرخ بید(مینا) و بید رودی را قبل از جوانه زدن از درخت جدا می کنند، ادامه داد: در سافت بافی استان از شاخه های درختچه های بادام کوهی (دَک، بادام تلخ) نیز استفاده می شود که این شاخه ها نیز در زمستان مرغوب ترند، اما در طول سال نیز قابل استفاده هستند.

وی با بیان اینکه جمع آوری مواد اولیه مرغوب در زمستان و فراغت روستائیان باعث شده ترکه بافی در این فصول از رونق بیشتری برخوردار شود، عنوان کرد: هنر ترکه بافی به لحاظ شکل و کاربرد محصولات متفاوت و بیشتر در اشکال سبد در انواع اندازه ها (جهت حمل یا نگهداری مواد غذایی و ... ) ساخته می شود.

اشتغال 63 روستای بیرجند به سبدبافی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: از میان شهرستان های استان، بیرجند و روستاهای تابعه آن بیشتر از دیگر شهرستان ها در رشته ترکه بافی فعالیت دارند بطوریکه در آمارگیری سال 1369 از حدود یکصد روستای خراسان بزرگ که به این رشته اشتغال داشته اند، 63 روستای آن در اطراف شهر بیرجند، خصوصا کوهپایه های رشته کوه باقران قرار داشته است.

وی یادآور شد: در حال حاضر نزدیک به 380 نفر در سطح استان به صورت فصلی در هنر سافت بافی به این کار مبادرت می ورزند.

انوری مقدم تصریح کرد: از میان شهرستان های خراسان جنوبی، بیرجند و روستاهای تابعه آن و سپس نهبندان و قاینات بیشتر از دیگر شهرستان ها در این رشته فعالیت دارند.

وی درخصوص حمایت هایی که از سوی میراث فرهنگی از هنرمندان فعال این عرصه شده است، گفت: اجرای طرح های پژوهشی و تشکیل پرونده ملی ثبت مهارت ترکه بافی، فراهم آوردن حضور رایگان هنرمندان این رشته در نمایشگاه های داخل و خارج از استان جهت اجرای تولید زنده، اجرای طرح ها و مشوق های حمایتی مخصوص صنعتگران صنایع دستی شامل بیمه، تسهیلات قرض الحسنه، نمادین ساختن هنرهای بومی در موزه های استان، تهیه پرونده کمک مستمری ویژه هنرمندان پیشکسوت و معمر این رشته و رشته های مشابه بخشی از اقدامات معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی جهت حفظ و اشاعه صنایع دستی بومی استان است.

پایان پیام/