بستن در مساجد؛ نشانه ضعف حکومت پهلوی در مقابل قدرت ایمان مردم

 خبرگزاری شبستان: نقش مساجد در پیروزی انقلاب اسلامی ایران بر کسی پوشیده نیست و فعالیت های مختلف مبارزان در مساجد نقش این نهاد مقدس را به عنوان اصلی ترین پایگاه نهضت روشن ساخته است.
اسناد بسیاری تایید می کند که رژیم برای دور کردن جوانان از مساجد و کنترل و مراقبت دقیق بر انجام فعالیت‌های مذهبی و سیاسی در مساجد است. ساواک با کنترل فعالیت سیاسی روحانیون مخالف رژیم، استفاده آنان از مساجد را به عنوان مرکز تجمع افراد انقلابی و مرکز فعالیت‌های سیاسی تلقی کرده، درصدد ممانعت از حرکت‌های سیاسی آنان برمی‌آمد؛ زمانی با دستگیری واعظ محل و کنترل سخنرانی‌ها و زمانی با تعطیل کردن فعالیت‌های مسجد و کنترل فعالیت‌های مسجد، به همین دلیل مسجد نو و نحوه استفاده شیخ جواد فومنی از این مسجد و مسجد جلیلی و فعالیت‌های آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی تحت کنترل رژیم قرار می‌گرفت.
برای تحت نظر داشتن وعاظ و امور مساجد، تیم‌های مراقبتی تشکیل دادند و به مساجد اعزام کردند و بدین ترتیب از سخنرانی‌ها، مکالمات بین مردم و همه امور مربوط به مسجد کسب خبر می‌کردند. حضرت امام نیز به این مسئله اشاره فرموده‌اند: "از این مساجد می‌ترسیدند. اخیرا برای هر مسجد یک سرهنگ بازنشسته گذاشته بودند، مأمور مسجد برای اینکه از این مساجد می‌ترسیدند، آنها کوشش کردند که این لباس را از تن روحانیت بیرون بیاورند".
در اسناد ساواک گاه همراه با تأکید و جدیت نسبت به این امر، درخواست ارسال اضافه نیرو نیز دیده می‌شود: "ساواک با نهایت هوشیاری و امکان در فعالیت پنهانی کسب اطلاع می‌کند ولی برای جمع‌آوری اطلاعات باز از قبیل اجتماع مردم در مساجد، کنترل گفتار و منابر وعاظ، احتیاج به مأموران زیادتری دارد که بایستی لشکری در حدود 50 نفر درجه‌دار ورزیده باسواد در اختیار ساواک قرار می‌دهد تا از وجود این افراد برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده شود. این افراد به گروه‌های مختلف و به سرپرستی یک نفر تقسیم و در مساجد و منازل شلوغ شرکت خواهند نمود و گزارش آن مجلس را خواهند داد".
بستن مساجد
حکومت پهلوی در اقدامی شدیدتر برای مقابله با نفوذ مساجد، درهای برخی از مساجد را بست. این عمل نشانه اوج ضعف و ناتوانی حکومت در مقابل قدرت ایمان مردم و مبارزات اسلامی بود زیرا هرگاه از سوی دین و مسجد ضربات شدیدتری دریافت می‌کرد، شدت عمل بیشتری نشان می‌داد.
قیام 15 خرداد و تحت فشار قرار گرفتن یاران امام خمینی، سطح بینش مردم را از ماهیت ضد دینی رژیم افزون‌تر کرد؛ به گونه‌ای که دیگر اعمال متظاهرانه رژیم تأثیری بر جامعه نداشت. در ادامه این غفلت و نادانی بود که با مسجد نیز درافتادند. این وقایع در نهضت امام خمینی بارها دیده شد.
در سال 1341 مقارن با دستگیری حضرت امام خمینی پس از آنکه عده‌ای به مسجد پناه بردند، نیروهای رژیم آنها را به محاصره خود درآوردند. عده‌‌ای از مردم که خارج از مسجد حضور داشتند، با ذکر صلوات و دعا و شعارهای مخالف حکومت با محاصره‌شدگان هم‌یاری و هم‌فکری کردند.
در بیست و یکم آذر 1343، طلاب برای اعتراض به تبعید امام خمینی به سوی مسجد امام آمدند که با درهای بسته مواجه شدند. در ادامه با عکس‌العمل مأموران شهربانی در متفرق کردن مردم تظاهراتی به راه افتاد.
همچنین در هفتم اسفند 1343، جمعیتی به مناسبت رحلت امام صادق (ع) و واقعه کشتار طلاب در فیضیه قم به سوی مسجد امام به راه افتادند و با در بسته مسجد مواجه شدند. در نتیجه تظاهراتی را ترتیب دادند که به تدریج به صحن حضرت معصومه (س) و سطح شهر قم نیز کشیده شد و گسترش یافت. در این واقعه، پلیس با پرتاب گاز اشک‌آور به مقابله پرداخت و این جریان با درگیری مأموران با مردم بی‌دفاع به اتمام رسید.
پس از تبعید حضرت امام عده‌ای از طلاب به شیوه مولایشان امام سجاد (ع) به مسجد رو آوردند و با دعا برای مسلمانان و علی‌الخصوص رهبرشان، مخالفت خود را مطرح ساختند. در این مجلس، اشعاری در مدح حضرت امام و نیز در غم هجران ایشان مطرح شد که بی کم و کاست به مسئولان شهربانی و ساواک گزارش شد. این موضوع رژیم را به گونه‌ای به وحشت انداخت که درهای مسجد را تیغه و راه را بر مسجدیان سد کردند.
نماز جماعت و بهره گیری علما از آن
از بارزترین نمادهای تجمع مردم در مساجد اقامه نماز جماعت است. روایت‌های بسیاری در فضیلت نماز جماعت وارد شده است که پرداختن به آنها از حوصله این بحث خارج است اما اشاره به این نکته ضروری است که نماز جماعت همچون نمازهای دیگر عبادت‌های مسلمانان با روح جمعی مسلمانان پیوند خورده است. مفهوم اذان، اقامه و تعابیر والای آیات قرآنی در پرستش خداوند و اقرار به استعانت از او و الفاظ والای وحدت بر پایه جمع بنا شده است.
در شرایط ویژه تسلط حاکمان ضد دین بر نوامیس مسلمانان، مؤمنان با حفظ معنای حقیقی اقامه جماعت در مساجد فرصت بهینه‌ای برای تقویت روح همبستگی و اتخاذ تصمیم واحد به دست آوردند. این ریسمان وحدت چنان محکم بود که گاه با حضور خود، ارکان نظام پهلوی را می‌لرزاند و زمانی با عدم حضور مشروعیت حکومت را سست و بی‌پایه جلوه می‌داد که این امر در واقع بزرگ‌ترین ضربه را بر پیکر پوسیده رژیم وارد می‌کرد.
مبارزان از این فرصت‌ها بهره می‌بردند. پیشنهاد این نوع مبارزه در نهضت اولین بار از سوی امام خمینی در سال 1341 ارایه شد. این پیشنهاد قبل از ماه مبارک رمضان به نشانه اعتراض به انقلاب سفید ارایه گردید. مساجد به صورت همگانی به تعطیلی و سکوت دعوت شدند. درد غربت مساجد و دستگیری علما، موجب تحریک بیشتر احساسات مذهبی شد و کم‌کم زمینه انقلابی فراگیر را فراهم ساخت.
رژیم پهلوی احساس خطر کرد و کوشید از راه تهدید، تطمیع و نیرنگ مانع گستردگی این اعتصاب شود و شایع کرد که مساجد اشغال خواهد شد و از آن برای خوابگاه سربازان یا کودکان بی‌سرپرست استفاده خواهد گردید. آنان سعی کردند با نفوذ در میان روحانیون ساده‌دل و زودباور، این معنا را القا کنند که تعطیلی نماز جماعت به نشانه اعتراض، امری خلاف شرع است و تعطیلی مسجد روا نیست و اگر این عمل ادامه یابد، رژیم مساجد را غصب می‌کند و از اسلام و نماز جماعت چیزی باقی نمی‌ماند، به این دلیل برخی از مساجد اعتراض را شکستند و با این ترفند رژیم، وحدت این اعتصاب از هم گسست.
در سال 1343 نیز با تبعید امام خمینی، این طرح مجددا به اجرا گذاشته شد. نماز جماعت در شهرهای کشور به نشانه اعتراض به این عمل تعطیل شد. این اعتصاب دو هفته به طول انجامید و تلاش‌های متصدیان امور برای شکستن این اعتصاب پیش از موعد مقرر ناکام ماند. در اکثر شهرها و استان‌ها از جمله آبادان، اصفهان، اهواز، جهرم، تهران، دزفول، شیراز، قم، کاشان،‌ لار، مشهد، نجف‌آباد، تبریز و ... اعتصاب همگانی شد و در مساجد بسته شد و مؤذنان نیز از گفتن اذان خودداری کردند.
مسجد پایگاه مبارزه مردمی در انقلاب
حکومت پهلوی با کنترل و مراقبت چندجانبه خود نتوانست مانع از کارآیی مسجد گردد، لذا مسجد در نقشه بازیافته خود ظهور کرد و به پایگاه انقلاب و مرکز نشر تعالیم اسلامی مبدل شد. مسجد به محل وحدت نیروهای انقلابی تبدیل شد و سوء استفاده و تفرقه‌افکنی دشمن، دیگر مجال حضور نیافت. شهید سعیدی درباره ایجاد اختلاف بین دو مسجد موسی بن جعفر و مسجد نیک‌عهد، ایستادگی کرد و هر دو را سنگر امام زمان (عج) معرفی کرد.
مسجد کانون حمایت از مردم مظلوم فلسطین نیز بود، آیت‌الله طالقانی در اقدامی شجاعانه در مسجد هدایت، فطریه آن سال را برای کمک به مردم فلسطین اختصاص داد.
همچنین مسجد سنگر مبارزه با فرقه ضاله بهاییت نیز بود. پخش رادیویی سخنرانی‌های حجت‌الاسلام فلسفی در مسجد شاه در 1344 علیه بهاییت به تخریب و تعطیلی حظیرةا‌لقدس (مرکز تجمع بهاییان) منجر شد.
در دوران انقلاب، سال‌های 1356-1357، روحانیون از مساجد برای سازماندهی و هدایت مبارزه بهره می‌بردند و با تقسیم مناطق و پایگاه قرار دادن هر مسجد در آن منطقه، حرکات نهضت را هماهنگ می‌کردند. هر منطقه با مرکزیت رهبری (دکتر بهشتی، دکتر باهنر، دکتر مفتح و استاد شهید مطهری) در رابطه با راه‌پیمایی‌ها و پخش اعلامیه، ارتباط داشتند.
در تهران، مسجد قبا مرکزیت این تشکیلات بود که تحت نظر دکتر مفتح اداره می‌شد. مسجد جلیلی به امامت آیت‌الله مهدوی کنی، مسجد امیرالمؤمنین به امامت آیت‌الله موسوی اردبیلی، مسجد لرزاده به امامت حجت‌الاسلام عمید زنجانی، مسجد رستم‌آباد به امامت حجت‌الاسلام شاه‌آبادی، مسجد هدایت، مسجد ارک، مسجد جاوید، مهدیه تهران، مسجد بازار، مسجد صاحب‌الزمان (عج) و ... از مراکز فعال تجمع و سازماندهی نیروها و چاپ و نشر اعلامیه‌ها و نوارهای انقلابی بود.
برای مثال مسجد رستم‌آباد در شمیران، از سال 1350 کانون مبارزه و تربیت جوانان بود. امام جماعت آن به یاری گروه‌های مسلح مبارز مسلمان می‌پرداخت و سازمان‌دهی و رهبری گروه مسلح حزب الله، در این مسجد انجام می‌شد.در شیراز مسجد جامع، مرکز مبارزه بود که تحت هدایت آیت‌الله دستغیب اداره می‌شد.در اصفهان مسجد سید از مهم‌ترین پایگاه‌های انقلاب بود که مسئولیت آن را آیت‌الله طاهری بر عهده داشت. مسجد مصلی و مسجد امام علی (ع) از مراکز مبارزه‌ این شهر بود. سابقه مبارزه در مسجد امام علی (ع) در واقع به سال 1352 باز می‌گردد که کلاس‌ها و بحث‌ها و سخن‌رانی‌های استادانی چون استاد مطهری و دکتر بهشتی تحت نظر حجت‌الاسلام علی اکبر اژه‌ای در آن برگزار می‌شد.
در مشهد، مساجد صدیق‌ها و امام حسن (ع) از مهم‌ترین مراکز انقلاب محسوب می‌شدند. هدایت این مساجد به عهده‌ آیت الله خامنه‌ای، شهید حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد و آیت الله واعظ طبسی بود. در یزد مسجد روضه‌ محمدیه یا مسجد حظیره، زیر نظر و هدایت آیت‌الله صدوقی، پایگاه اصلی انقلاب در این شهر بود.
گروه همافران مسلمان و مبارز پایگاه نوژه که فعالیت خود را از سال 1353 با تأسیس مسجد و برقراری نماز جماعت و نماز عید فطر آغاز کرده بودند، از طریق ارتباط با حجت‌الاسلام علی‌اکبر رضوانی، در متن انقلاب قرار گرفتند و با روحانیون همدان ارتباط یافتند. این فعالیت‌ها در قالب پخش اعلامیه‌ها، سخنرانی‌ها و تجهیز و تسلیح مبارزان و تدارک تظاهرات و راه‌پیمایی‌ها سازمان‌دهی می شد و از عوامل تأثیرگذار در تسریع روند پیروزی انقلاب اسلامی به حساب می‌آمد.
تبادل اطلاعات و جلسه‌های مشاوره میان مبارزان نیز در مساجد انجام می‌پذیرفت زیرا پخش اعلامه در اغلب مساجد ایران سهل‌تر و سریع‌تر صورت می‌گرفت البته این شیوه برقراری ارتباط از راه پخش خبر و تجمع مسلمانان از سال‌های قبل نیز سابقه داشت.
مسجد محل دادخواهی شعارهای انقلابی و سخنرانی
مسجد به سبب آنکه خاستگاه توحید و نفی شرک و باطل است، جایگاه ندای حق و دادخواهی مظلوم نیز به حساب می‌آید، همواره مهد قیام و اعتراض بوده است و مردم نیز بر حسب مقتضیات و شرایط جامعه، از این مکان مقدس الهام گرفته‌اند. گاهی به شیوه امام سجاد (ع) با دعا و همچنین توسل به ائمه هدی اعتراض خود را نشان می‌دادند که این دعاها نیز خود زمینه شورش و قیام و تظاهرات می‌شد.
در سال 1344 عده‌ای از طلاب در مسجد بالاسر حضرت معصومه (س) مراسم دعای توسل برگزار می‌کردند که ضمن آن برای حضرت امام و بازگشت ایشان و کشور دعا می‌کردند، این عمل بهترین روش در ابلاغ هدف و پیام انقلاب در آن زمان بود.
گاهی این‌گونه مراسم‌ به تظاهرات و سر دادن شعارهای انقلابی منجر می‌شد، مثل دعای توسلی که در ضلع جنوب غربی حرم حضرت معصوم (س) در 29/12/1343 برگزار شد. در واقع این ویژگی مکتب حسینی است که شاگردانی عاشورایی می‌آفرینند و در جامعه حرکتی سازنده ایجاد می‌کنند و بدان روح حیات می‌دمند.
همچنین زمانی که عده‌ای از یاران امام در مسجد اعظم قم برای آزادی امام دعا می‌کردند و به شدت اشک می‌ریختند و برای آزادی امام خمینی صلوات می‌فرستادند، مورد هجوم پاسبان‌ها قرار گرفتند و به شدت مجروح شدند.
در سیزدهم خرداد 1349، شیراز نیز شاهد واقعه‌ای بود که در مسجد نو اتفاق افتاد. اعلامیه‌ای از سوی هسته مرکزی مخفی طرفداران نهضت امام تهیه شده بود که رجوع مردم را پس از آیت‌الله سید محسن حکیم به امام خمینی خواستار شده بود. پس از آن که این اعلامیه خوانده شد و علمای حاضر در مجلس آن را تأیید کردند، مردم بعد از ذکر نام امام خمینی، سه صلوات فرستادند که کاسه صبر مأموران حاضر در محوطه مسجد را لبریز کرد و به سوی مسجد هجوم آوردند و مردم را در محاصره قرار دادند اما مردم در خارج از مسجد با شعارهای انقلابی و صلوات مکرر خواستار شکسته شدن محاصره شدند و اعتراض همگانی باعث شد تا دژخیمان از معرکه فرار کنند و مسجد شاهد این دادخواهی شد.
نیز، مسجد هدایت و مسجد جلیلی را رژیم به عنوان پایگاه عناصر متعصب مذهبی شناخته بود. از آنجا که در این مساجد روحانیون طرفدار امام خمینی حضور داشتند، همه اعمال آنها تحت کنترل بود به طوری که گاهی با دستگیری امامان جماعت، مساجد تعطیل می‌شد اما همین گروه مبارز در مسجد دیگری جمع می‌شدند و تشکل خود را حفظ می‌کردند. تعطیلی مسجد هدایت و تجمع مردم در مسجد جلیلی از جمله این موارد بود. ساواک نیز همواره درصدد بود تا تدابیری اندیشیده، از فعالیت انقلابی مردم در این مساجد بکاهد.
در سال‌های نزدیک به پیروزی انقلاب اسلامی، نقش برجسته و مثبت مسجد در تهییج و سازماندهی نیروها به وضوح مشاهده شد. مساجد شهرهای مختلف کشور، شاهد شور و هیجان و حرکت علیه ظلم و استعمار بودند که البته این امر در بیداری مردم و پیروزی‌شان مؤثر بوده است.
مسجد آغازگر حرکت های انقلابی
مردم در شهرهای مختلف کشور با فعال کردن مساجد خود، نخستین گام‌های محکم خود را برای شکستن بت استبداد برداشتند.
تظاهرات مرم شیراز در روزهای هشتم تیر 1357 و دهم شهریور 1357، پس از سخنرانی آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب از مساجد نو و ولی‌عصر (عج) و... آغاز شد که به مقابله با مأموران و درگیری و پرتاب نارنجک و... ختم گردید. مساجد دیگر این شهر نیز کانون قیام بود. در شیراز نیز مبارزه مردمی در مساجد متمرکز بود.
حمله به مساجد
تظاهرات و مراسم ویژه مربوط به شهدا به طور معمول با حمله به مساجد و هتک حرمت آن و به خاک و خون کشیدن مردم مسلمان در خانه خدا همراه بود. زمانی که مقاومت مردمی، نویدبخش پیروزی قریب الوقوع انقلاب بود، به تنها مأمن و پناهگاه موحدان و مظلومان ایران نیز حمله می‌شد.
یکی از یاران امام که در این نبرد، پیروزمندانه در سنگر خود باقی ماند، استقامت کرد و سرانجام در راه محراب و منبر همین مساجد به شهادت رسید، شهید صدوقی بود.
سرانجام نقش دیرینه مسجد در تجهیز و تسلیح مبارزان با پیوستن بخشی از ارتش به مردم و تسلیح قوای مردمی، انجام گرفت. مسجد که تا آن موقع نقش فرماندهی نیروها و پناهگاه مسلمانان را داشت، به عنوان سنگر مقاومت مردمی، محکم و استوار بر جای ماند.
مسجد محل تجهیز مبارزان انقلابی
سرانجام نقش دیرینه مسجد در تجهیز و تسلیح مبارزان با پیوستن بخشی از ارتش به مردم و تسلیح قوای مردمی، انجام گرفت. مسجد که تا آن موقع نقش فرماندهی نیروها و پناهگاه مسلمانان را داشت به عنوان سنگر مقاومت مردمی، محکم و استوار بر جای ماند.
پایان پیام/