به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان، دکتر احمد پاکتچی، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات؛ معارف اسلامی و ارشاد، در همایش ملی مکتب امام صادق(ع)، مباحث زبان شناختی با رویکرد فرآیندی – تعاملی به معنا را در آموزه های حضرت صادق(ع) مورد ارزیابی قرار داد.
وی در آغاز سخنش به فضای علوم انسانی امروز به طور عام و در حوزه ادبیات و زبان شناسی به طور خاص اشاره داشت و گفت: مسئله معنا و دلالت از محوری ترین مباحث است و بسیاری از نظریه های جدید در این حوزه ها، پیرامون دلالت و معنا شکل گرفته است.
رییس کمیته علمی نخستین همایش ملی امام صادق(ع)، بر این باور است که با وجود آنکه در تعالیم امام صادق(ع)، به اقتضای مقام آن حضرت به مثابه امام، مباحث دینی محوریت دارد و انتظار نمی رود که موضوعات ادبی و زبان شناختی مستقیما مورد توجه قرار داشته باشد، اما به تناسب فهم متون دینی، مسئله دلالت و معنا در تعالیم ایشان موقعیتی مهم داشته است.
وی در همین باره افزود: این امر، اجازه می دهد که بتوان یک نظریه دلالت و معنا را از تعالیم آن حضرت بازخوانی کرد.
مدیر گروه علوم قرآن و حدیث در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، با تاکید بر اینکه در آموزه امام، معنا همواره در یک فرآیند تعاملی شکل می گیرد و همواره در گرو دریافت شدن و رسیدن است، ادامه داد: این، رسیدنی است که حاصل درک متکلم از مخاطب و گزینش دال ها متناسب با حال مخاطب است.
وی در ادامه سخنش از چگونگی فرآیند این روند سخن به میان آورد و اظهار داشت: این سیر به گونه ای است که در ارتباط سه جانبه، متکلم – متن – مخاطب، مخاطب به سوی معنایی متمرکز نزدیک شود و از معناهای حشو و خارج دور گردد؛ در عین آنکه اقتصاد در کاربرها دال ها رعایت می شود، بتوان در دلالت، سهم بیشتری را به بسط معنایی نزد مخاطب داد و سهم کمتری را بر عهده پیکره دال ها (Body of signs) نهاد.
مدیر گروه فقه در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، که تلاش می کرد بررسی های خود را با اندیشه های مکتب جعفری(ع) تطبیق دهد، ادامه داد: بر پایه آموزه های حضرت، از آنجا که سطوح فهم مخاطبان متفاوت است و بسط معنا بر عهده مخاطب نهاده شده است، معانی متفاوت از متن فهمیده می شود؛ بر همین اساس، شناخت کامل تر معنای یک متن مانند قرآن کریم، برای مخاطبانی حاصل می شود که مخاطب ویژه تر آن متن اند.
وی معتقد است زمانی که متکلم واحد کسانی با سطح های مختلف را مخاطب قرار می دهد، کلام وارد یک دلالت پرفرآیند (multi-Process) و چندمعنا (Polysemic) می شود که در سخنان حضرت از آن به عنوان "انصراف به وجوه مختلف" یاد شده است.
استاد دروس تخصصی علوم قرآنی و حدیث، با اشاره به اینکه مخاطب همواره وجهی از معنا را از متن برداشت می کند، افزود: اما این معنای برداشت شده، الزاما حاصل یک فرایند سالم نیست. از همین روست که در کلام حضرت، هنگامی که از برداشت های چندوجهی از یک متن سخن به میان می آید، گاه هر دو وجه به اعتباری صادق انگاشته می شوند و گاه از وجه صادق و کاذب یاد می شود؛ وجه کاذبی که نه حاصل یک تعامل کارآمد میان سه رکن متلکم، متن و مخاطب، بلکه حاصل یک فرآیند ناقص است.
وی بر این باور بود که رابطه دو طرفه نه تنها در سطح گفته پردازی(Enonciation)، که حتی در سطح گفته نیز در آموزه امام صادق(ع) به طور شاخصی دیده می شود.
دکتر پاکتچی در پایان سخنش از دال هایی که خود بر یک رابطه متقابل دلالت می کنند، نام برد و این فرآیند را در آموزه های حضرت این چنین بیان کرد: آن حضرت در ژرفای معنا، نوعی تعامل در قالب رابطه مکملی را مطرح ساخته است. این امر به گونه ای است که گویی معانی فارغ از فضای گفته پردازی، در فضای درون گفته ای هم در چارچوب رابطه تعاملی است که تحقق می یابد.
وی همچنین با اشاره به اینکه در نظام معنایی، وجود نشانه هایی در متن می توانند آغازی برای شکل گیری یک تعامل مکملی بین دو معنا باشد، افزود: میان سه رکن مکمل الف، مکمل ب و معنای رابط، حضور دو رکن می تواند به تصویری از کل و درک رکن سوم بیانجامد؛ گاه آنجا که دو مکمل حاضر، و رابطه میان آن ها غایب است، و بیشتر جایی که یکی از دو مکمل حاضر و نشانهای بر رابطه تعاملی وجود دارد.
گفتنی است، همایش ملی مکتب امام جعفر صادق(ع)، یکم اسفندماه سال جاری، با حضور اساتید، پژهشگران و محققان حوزه های دین و علوم انسانی، در سالن همایش های دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد.
پایان پیام/
نظر شما