دکتر علی رجبی، نگارگر رییس مرکز تحقیقات هنر اسلامی و استاد دانشگاه شاهد ضمن بیان این مطلب به خبرنگار شبستان گفت: داستان معراج پیامبر (ص) در هنر ایران گاه به صورت یک مجموعه و گاهی به صورت مستقل به تصویر درآمده است، در برخی از این نگاره ها مضامین تفکر و روایت شیعی حتی پیش از رسمیت یافتن حکومت شیعه در ایران پرداخت شده است، به عنوان مثال در تصاویر معراج نامه میر حیدر نفوذ روایات شیعه را با به تصویر کشیدن مقام حضرت علی و فاطمه (س) مشاهده می کنیم.
وی افزود: در زمان تیموریان به علت گرایش سلاطین این حکومت به تفکر شیعه و عرفان اسلامی و همچنین مسائل سیاسی پیش رو، شیعیان فرصت یافتند تا معارف فکری و مذهبی خود را بیش از پیش مطرح سازند.
این هنرمند اذعان داشت: در این دوره نگاره ای در دربار شاهرخ به تصویر کشیده شده که مقام فاطمه (س) و امام علی (ع) را نشان می دهد و این موضوع جای بسی تامل دارد.
به گفته رجبی در معراج نامه میرحیدری، تصویری از بهشت وجود دارد که جایگاه عمر است اما نکات ظریفی همچون شاخه ختایی وارونه در بالای سر او، می تواند کنایه از عدم ارتباط قلبی نگارگر با این صحنه باشد، اما در جایی که مقام حضرت فاطمه (س)، علی (ع) و حوض کوثر به تصویر درآمده در کمال زیبایی و بسیار هنرمندانه پرداخت شده است.
وی تصریح کرد: تاریخ نگاره های معراج نامه به آغاز مکاتب هنری پیش از اسلام بر می گردد و از همان زمان ابتدا با نمونه های بسیار موفقی از این هنر روبرو هستیم. جالب اینجاست که وقتی سلطان سلیم به ایران وارد شد، بسیاری از هنرمندان، پیشه وران و صنعتگران ایران را به اسارت برد و که در آنجا اسرای هنرمند شیعه و یا شاگردان آنها تصاویر بسیار زیادی از معراج نامه پدید آوردند.
این نگارگر با اشاره به مضامین مطرح شده در این نگاره ها گفت: این آثار مبتنی بر داستان زندگی پیامبر بر اساس روایات اسلامی شیعه است و از روایات آن حضرت الگوبرداری شده است. چرا که شیعیان _ برخلاف برخی از اهل سنت که معراج پیامبر سفری در خواب عنوان می کنند _ معتقدند که این اتفاق به وقوع پیوسته و پیامبر در این شب به گذشته و آینده سفر می کند.
وی ادامه داد: در این نگاره ها، پیامبر سوار بر مرکبی به نام براق می شود که این مرکب می توانسته به سرعت بالا برود و از آسمانها عبور کند. اگر چه شکل ظاهری براق به احتمال زیاد سمبولیک بوده و طبق توصیفات پیامبر اسلام که در نگاره های ایرانی نیز به تصویر درآمده، بدنی همچون شیر و سری مانند انسان و فرشتگان داشته است.
وی خاطرنشان ساخت: البته هنرمندان سعی کرده اند که به فراخور ذوق و سلیقه خود و تا آن حد که به روایت اصلی ضربه وارد نشود، چیزهایی بر آن بیفزایند، به عنوان مثال در برخی از آثار دوران صفوی، پیامبر در مرحله ای از معراج صدای پایی می شنود و زمانی که می پرسد صدای کیست جبرییل می گوید که صدای پای علی (ع) است که از پیش می رود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در این آثار حضور امام علی نماد ولایت در مذهب ماست و پیامبر در عین ولایت، سمبول نبوت است و از آنجا که ولایت دوستی و محبت خدا به بندگان است پیش از نبوت مطرح شده است به همین خاطر در این نگاره ها علی (ع) پیش از پیامبر قدم برمی دارد. یا در آثاری امام علی به صورت اسدالله تصویر شده که پیامبر (ص) انگشتری ولایت را به ایشان هدیه می دهد.
رییس مرکز تحقیقات هنر اسلامی در ادامه با اشاره به شیوه نمایش هاله نور مقدس در اطراف سر انبیاء و اولیاء الهی در هنر اسلامی، گفت: اساساً هاله نورانی از هنر مسیحیت به هنر مانوی که تلفیقی از هنر زرتشت، بودا و مسیحیت بود وارد شد و از آن جا به هنر اسلامی راه یافت.
وی ادامه داد: تفاوت هاله نور در هنر اسلامی و مسیحیت در این بود که چون در هنر مسیحیت انسان متقی کسی است که خودش را نجات دهد و پاک زندگی کند، هاله اطراف سر وی به صورت دایره و محدود به وجود او نیست، اما از آنجا که در اسلام فرد متقی کسی است که به رتبه ولایت رسیده و هادی و راهنمای خلق شود، نور اطراف سر او با تشعشع همراه است. به همین خاطر شکل خود را از آتش شمس گرفته است و از آنجا که طلایی رنگ نبوده بیشترین تلالو را دارد و امواج آن گرم است، به عنوان مناسبت ترین گزینه برای نمایش این هاله همواره مورد استفاده قرار گرفته است.
به گفته رجبی، انتخاب سر برای نمایش هاله به آن جهت است که سر هویت انسان را تشکیل می دهد اگرچه در نگاره سلطان محمد که مشهورترین تصویر از معراج پیامبر است می بینیم که تمام اعضای پیامبر را نور در بر گرفته است که با این کار قصد داشته تمام وجود و پیامبر مظهر هویت معرفی کند.
وی در پایان گفت: تا زمان صفوی در نگاره های مذهبی به علت عدم مخالفت ها چهره های انبیا و اولیا به تصویر کشیده می شد، اما از این دوران به بعد به علت مخالفت علمای مسیحی چهره ها پوشانده شده اند، به عنوان مثال نگاره ای از شاهنامه شاه طهماسب به نام کشتی نجات چهره پیامبر و ائمه با روبند به تصویر درآمده اند.
پایان پیام/
نظر شما