نظر قرآن دررابطه با مسایل تربیتی چیست؟

خبرگزاری شبستان؛ اعجاز قرآن در رابطه با علوم انسانی از مباحث نو پدید قرآن‌پژوهی معاصر است که در دهه اخیر مطرح شده و مورد توجه دانشمندان علوم و قرآن‌پژوهان قرار گرفته است، از این رو هنوز در همه حوزه‌های علوم انسانی مطرح نشده است بلکه در برخی مسایل مانند علوم تربیتی، علوم اقتصادی، علوم تاریخی و مسایل اخلاقی، مواردی ذکر شده و کتاب‌هایی نیز به رشته نگارش درآمده است.

 قرآن و مسایل تربیتی

آموزه های علمی قرآن در مباحث تربیتی با دو رویکرد می‌تواند مطرح شود. که این رویکردها عبارتند از آموزه های تربیتی قرآن در تنظیم قوانین حقوق کودک و آموزه های قرآن در تربیت و دعوت که نمونه بارز آن در سوره مریم قابل مشاهده است. در این مجال دیدگاه قرآن درباره حقوق کودک بررسی می شود. قرآن کریم در رابطه با حقوق کودک می فرماید: وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لاَ تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا لاَ تُضَآرَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلاَ مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَی الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِکَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالاً عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِمَا وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُواْ أَوْلاَدَکُمْ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّآ آتَیْتُم بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ مادران فرزندانشان را دو سال کامل شیر دهند. [این حکم]برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تمام کند. و خوراک و پوشاک مادران به طور شایسته بر عهده پدر است. هیچ کس جز به قدر وُسعش مکلّف نمی شود. نباید هیچ مادری به فرزندش زیان برساند، و نه هیچ پدری به فرزندش [زیان برساند]و [با فوت پدر]مثل این [هزینه]بر عهده وارث است. و اگر [پدر و مادر]بخواهند با رضایت و مشورت یکدیگر [پیش از تمام شدن دو سال]طفل را از شیر بگیرند گناهی بر آن دو نیست. و اگر خواستید برای فرزندانتان دایه بگیرید گناهی بر شما نیست، به شرط اینکه بهائی که می دهید به خوبی بپردازید و از خدا پروا داشته باشید و بدانید که خدا به آنچه می کنید بیناست. در آیه فوق دستورات مختلفی درباره شیردادن نوزادان آمده و به حقوق گوناگونی که مادر و فرزند و پدر در این زمینه دارند، اشاره شده است که می‌توان آنها را در هفت بخش بیان کرد: الف) از آنجا که تغذیه جسم و جان نوزاد در این مدت با شیر و عواطف مادر پیوندی ناگسستنی دارد به خاطر رعایت عواطف مادری و حق کودک، حق نگهداری و سرپرستی کودک به مادر واگذار شده است با اینکه سرپرستی کودکان بر عهده پدر است. ب) دوران شیرخوارگی (رضاعه) کامل، دو سال و دوره غیر کامل آن 21 ماه است و این مطلب که در روایات آمده است، از ضمیمه‌کردن آیه فوق و آیه 15 سوره احقاف استفاده می‌شود. قرآن در سوره احقاف می‌فرماید: بارداری و از شیر گرفتن کودک 30 ماه است و در سوره بقره می‌فرماید: مادران فرزندان خود را تا دو سال تمام شیر می‌دهند. (این) برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند. پس معلوم می‌شود که لازم نیست مدت شیردادن حتما دو سال باشد و مادران حق دارند با توجه به وضع نوزاد و رعایت سلامت او این مدت را تقلیل دهند و حتی در مورد لزوم از 21 ماه نیز کمتر کنند.

 پدر، حق مادر را در نگهداری کودک پایمال نکند

ج) هزینه زندگی مادر از نظر غذا و لباس در دوران شیردادن بر عهده پدر نوزاد است تا مادر بتواند با خاطری آسوده فرزندش را شیر دهد و چنانچه زن طلاق گرفته باشد نیز همین حکم جاری است. د) هیچ‌یک از پدر و مادر نباید با اختلافات خویش سرنوشت کودک خود را قربانی کنند و بدین‌وسیله ضربه‌های جبران‌ناپذیری به روح و روان خود و نوزاد وارد سازند.

پدر، حق مادر را در نگهداری کودک پایمال نکند و مادر نیز از این حق سؤاستفاده نکند و با بهانه‌جویی از شیردادن خودداری نکند و یا مرد را از دیدار فرزندش محروم نسازد و به او ضربه روانی و اقتصادی نزند. ه) بعد از مرگ پدر، وارثان او باید عهده‌دار این وظیفه شوند و احتیاجات مادر را در دورانی که به کودک شیر می‌دهد، تأمین کنند. ز) زمان از شیر گرفتن کودک به تصمیم پدر و مادر بستگی دارد. این زمان با توجه به وضع جسمی کودک و با هم‌فکری و توافق پدر و مادر تعیین می‌شود. و) هرگز نمی‌توان از حق شیردادن و سرپرستی مادر جلوگیری کرد، مگر اینکه خودش امتناع ورزد و یا مانعی برای او پیش آید که در این صورت می‌توان نگهداری و شیردادن کودک را به دایه مناسبی واگذار کرد و یا قسمتی از شیردادن را به عهده او گذاشت تا کمکی برای مادر باشد. 2. استفاده‌نکردن از واژه (اب=پدر) و بکاربردن تعبیر مولود له (کسی که فرزند برای او تولد یافته) گویی برای تحریک عواطف پدر در راه انجام وظیفه است که اگر هزینه مادر طفل به عهده پدر گذاشته شده است به خاطر فرزند او و میوه دل اوست نه یک فرد بیگانه. 3. تعبیر معروف در آیه فوق نشان می‌دهد که لباس و غذای مادر باید در حدود متعارف و شایسته حال او تأمین شود یعنی نه سخت‌گیری شود و نه اسراف گردد. تکرار واژه معروف در این آیه، به وجه نیکویی، عنصر عرف و زمان را در شاخص‌های مراعات حقوق خانوادگی وارد می‌کند. 4. تکلیف انسان‌ها بر اساس قدرت و به اندازه توانایی آنهاست و نباید از نظر اقتصادی به پدر کودک فشار وارد شود. این یک اصل اساسی در احکام اسلامی است، هیچ قانونی در اسلام وجود ندارد که فرد را وادار به انجام کاری بیش از توان او بنماید. 5. باید حقوق مادر و دایه در برابر شیردادن پرداخت شود و این یکی از زیباترین جلوه‌های رعایت حقوق زن در اسلام است. 6. از این آیه و آیات مشابه، متوجه جامعیت احکام اسلام می‌شویم چرا که برای همه مراحل زندگی انسان، از دوران نوزادی تا هجرت، جهاد و فرهنگ برنامه‌ریزی کرده است.

 اسلام و دفاع از حقوق کودک و مادر
پیام‌های آیه؛  1. اسلام مدافع حقوق کودک و مادر اوست  2. پدر و مادرها کودکان خود را فدای اختلافات و طلاق خودشان نکنند 3. باید در دوران شیرخوارگی به کودکان و مادران آنها توجه نموده و حقوق و هزینه‌های آنان تأمین شود 4. تکلیف هر کس به اندازه توان اوست 5. سرنوشت کودکان را با توجه به اصل مشاوره و رضایت پدر و مادر رقم بزنید (و کودک را قربانی مشاجرات خود نکنید) 6. شیرخوارگی کودک آن‌قدر مهم است که می‌توان برای او دایه گرفت 7. در مورد حقوق کودکان و مادران‌شان کوتاهی نکنید که اعمال شما تحت نظر خداست 8. برنامه‌ریزی برای کودکان نباید موجب زیان آنان و پدر و مادرشان شود.

پایان پیام/