رشتی دوزی درخشان ترین جلوه هنر تزئینی گیلان

خبرگزاری شبستان// گیلان
رشتی دوزی یا قلاب دوزی از جوشش های هنری و یکی از رودوزی‌های سنتی ایران و از صنایع دستی اصیل گیلان است که از درخشان ترین جلوه های هنر تزئینی این سرزمین محسوب می شود.این نوع قلاب دوزی به سبب شهرتی که در رشت داشته رشتی دوزی نیز نامیده می‌شود، و در آن زمینه پارچه به وسیله نخ‌های ابریشمین رنگین به گونه‌ای بسیار زیبا و چشم نواز تزئین می‌شود.

داده های باستان شناسی حاکی از سابقه تاریخی قلاب دوزی در منطقه گیلان است و در کشف های باستان شناسی در لولمان گیلان، قطعاتی از ملیله دوزی و قلاب دوزی به دست آمده که پژوهشگران آن را متعلق به دوره هخامنشیان می دانند.  

نمونه های قدیمی این هنر به صورت پرده های منقوش تولید می شد و زینت بخش اتاق ها و سالن ها بود و در حال حاضر برای تزئین سجاده، جاقرآنی، لبه پرده، زیرلیوانی، رویه میز، رویه کوسن، رویه دمپایی زنانه، کفش زنانه، بقچه سوزنی و... مورد استفاده قرار می گیرد. انواع طرح ها در این هنر شامل بازوبندی، بند رومی، بته جغه ایی شاخ گوزنی، بته جغه ایی ترمه ایی، بته جغه ایی قهر و آشتی، گل بادامی، قاب قابی درختی، گل و بوته و ... است. 

علاقه خاص هنرمندان گیلانی به نقوش گیاهی و هندسی و روی آوردن آنها به رنگ های جذاب و ناب، از عشق به طبیعت سرچشمه گرفته و این یکی از خصوصیات و ویژگی های اصیل هنر بومی منطقه محسوب می شود.

در توصیف ارج و منزلت این هنر می گویند؛" بانویی به نام سمیعی در سال 42 نمایشگاهی از آثار رشتی دوزی در سبزه میدان رشت دایر کرده و در آن اثری به نمایش گذاشته بود به وسعت 3 در5 که از پدربزرگ پدربزرگش به ارث رسیده بود و جد او در قبال آن 10 هزار هکتار در فومن پاداش گرفته بود."
استادکاران گیلانی با حمایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی برای حفظ این هنر اصیل که هم اکنون در حال فراموشی است در کارگاه های کوچک خانگی کار می کنند و اغلب در رشت سکونت دارند. از میان استادکاران چیره دستی که از چند دهه پیش تاکنون نسبت به این هنر ارزنده وفادار مانده و موجب پیشرفت و بقای آن گشته اند می توان از مرحوم استاد حسین رشتی، مرحوم استاد هدایت فرودی، مرحوم استاد حسین مظلوم، استاد عباس حافظی و استاد عباسعلی بی پناه نام برد.
استادکاران در نحوه رنگ آمیزی این اثر به دو شیوه سنتی و فی البداهه(بدون پیش طرح) عمل می کنند. در شیوه سنتی پس از انتخاب طرح و انتقال آن بر روی پارچه، هر یک از نقوش را با قلاب می زنند، رنگ هایی از پیش تعیین شده، اما در شیوه فی البداهه، رنگ خاصی به طور قراردادی درنظر گرفته نمی شود و در همه این نمونه ها نتیجه کار بسیار زیبا است.

اصالت و تنوع طرح و نقش، استفاده از ابزار و شیوه سنتی تولید، استفاده از نقوش منحصر به فرد که خاص گیلان بوده و متاثر از فرهنگ و طبیعت و محیط پیرامون مردم منطقه است از ویژگی های این هنر محسوب می شود.این اثر به شماره235در 25 خرداد سال 90 به عنوان اثر معنوی(ناملموس) در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. 

سیده خدیجه جعفری، یکی از قلابدوزان مطرح استان، با بیان اینکه رشتی‌دوزی از هنرهای بسیار زیبا و جذاب اصیل است، گفت: قلابدوزی از جمله قدیمی ترین هنر رودوزی سنتی در ایران است که سابقه آن به چندین قرن قبل از میلاد مسیح می رسد. 

وی ادامه داد: تاریخ پیدایش این هنر در ایران، شهر رشت است و از همین رو به آن رشتی دوزی نیز می گویند. 

جعفری با بیان اینکه از 14 سالگی این هنر زیبا را شناختم و نزد استاد عباسعلی بی پناه به یادگیری این هنر مشغول شدم، ادامه داد: هم اکنون دارای نشان درجه سه و دو هنری هستم و در 68 نمایشگاه داخلی و 2 نمایشگاه خارجی در دبی و کویت حضور داشتم.
جعفری با بیان اینکه در راستای احیای این هنر اصیل گیلانی به تعلیم بیش از 300 هنرجو در این رشته پرداخته ام، اظهار کرد: هم اکنون به صورت حرفه ای مشغول به تولید این هنر ناب گیلانی هستم. 

وی با بیان اینکه این هنر در حال فراموشی است، اظهار کرد: در گذشته این هنر با رشته‌های ابریشمی روی پارچه پشمی که ماهوت نام داشت دوخته می شد و بیشتر توسط مردان صورت می گرفت.
این هنرمند گیلانی ادامه داد: در هر قطعه قلابدوزی شده، وحدت و هماهنگی میان نقوش، رنگ بندی، جنس پارچه زمینه، مرغوبیت نخ ابرایشم ثبات رنگ آن و تکنیک دوخت، سبب زیبایی کار می شود.

کاظمی، عضو رسمی صنایع دستی گیلان و فعال هنرهای سنتی استان، در خصوص رشتی دوزی گفت: در سال‌های گذشته از این هنر با عنوان قلاب‌دوزی یاد می شد اما به همت سازمان میراث فرهنگی دوباره با نام رشتی‌دوزی احیا شده و به ثبت ملی رسیده است.  

وی قیمت محصول تولید شده با نخ ابریشم اصل را بسیار گران دانست و افزود: امروزه با استفاده از نخ ابریشم مصنوعی قیمت‌ها کاهش یافته و همه مردم می‌توانند آنها را خریداری کنند و در خانه‌های خود داشته باشند.
کاظمی آموزش نسل به نسل را یکی از راه‌های جلوگیری از منسوخ شدن اینگونه هنرها دانست و گفت: در زمینه ایجاد تنوع در نقش و نگارهای رشتی‌دوزی تجربه ثابت کرده که مردم هنوز از همان طرح‌ها و نقش‌های قدیمی استقبال می‌کنند.
 

پایان پیام/