خبرگزاری شبستان؛ 5 دی سالروز رحلت عالم بزرگوار است که جامعه علمی کشور او را به عنوان صاحب نظری در عرصه تاریخ اسلام و تاریخ معاصر می شناسند. مرحوم علامه علی دوانی که آثار و تالیفات ارزشمندی در عرصه های مختلف از به یادگار گذاشت و این روز ها در ایام سالگرد رحلت او جامعه علمی ما با برپایی مجالس و محافل مختلف یاد او را گرامی و تلاش های علمی او را پاس می دارد. به همین مناسبت خبرگزاری شبستان گفتگویی داشته است با محمد حسین رجبی دوانی، فرزند علامه دوانی که در ادامه می خوانید.
آقای رجبی با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید حسن توجه تان به شبستان، در ابتدای صحبت شرح مختصری در رابطه با زندگی پدر بزرگوارتان برای ما بفرمایید!
مرحوم پدرم از نوجوانی شوق تحصیل علوم دینی را در سر داشتند و همین باعث شد تا در 14 سالگی روانه نجف اشرف شوند. پس از طی کردن دروس مقدماتی و بخشی از دروس سطح در نجف به دلیل کسالتی که برای ایشان پیش آمد و پس از 5 سال اقامت در این شهر به ایران بازگشتند و در قم ادامه تحصیل دادند. ایشان از محضر اساتید بزرگ و بنام حوزه در آن روزگار مانند آیت الله بروجردی، حضرت امام خمینی، آیت الله مرعشی نجفی و علامه طباطبایی (ره) بهره بردند و به سبب اینکه به تشخیص ایشان خدمت به اسلام در آن روزگار از طریق تبلیغ تعالیم و شعائر دینی و ترویج مکتب حقه اهل بیت، ممکن و میسر بود، فعالیت های خود را در دو عرصه قلم و بیان سامان دادند.
نخستین تالیف علامه چه زمانی و در چه سنی بود؟
ایشان از همان سنین جوانی با نگاشتن مقالات اجتماعی دینی و حتی سیاسی در برخی از مجلات و نشریه هایی که صبغه دینی داشتند به این عرصه وارد شدند و نخستین کتاب خود را که شرح زندگانی جلال الدین دوانی فیلسوف شهیر قرن نهم و دهم و در حقیقت تاریخ مختصر فلسفه به زبان فارسی بود، به نگارش درآوردند. همچنین با توجه به نیازهایی که در جامعه از بعد نشر معارف دینی احساس می کردند کتابهای متعددی را تالیف یا ترجمه کردند که از جمله می توان به کتابی با عنوان «وحید بهبهانی» اشاره کرد که این کتاب در حقیقت تاریخچه ای جامع از سیر فقه و اصول در اسلام و به خصوص شیعه است که به جامعه علمی کشور عرضه شد.
مرحوم دوانی آثار ترجمه ای نیز داشته اند؟ در این زمینه نیز بیشتر توضیح بدهید.
مرحوم پدرم به امر آیت الله بروجردی مرجع مطلق جهان تشیع اقدام به ترجمه جلد 13 بحارالانوار علامه مجلسی در رابطه به وجود مقدس امام زمان (عج) کرد چرا که در آن موقعیت فرقه ضاله بهاییت با ورود به بحث مهدویت قصد داشت تا آراء باطل و فاسد خود را ترویج کند و این کتاب مانع برزگی برای فعالیت این فرقه استعمارساخته محسوب می شد.
نظر شما در رابطه با آثار و تالیفات علامه چیست؟
ایشان در عرصه های گوناگون و با توجه به خلاهایی که احساس می کردند قلم به دست گرفته و آثاری پدید آوردند به عنوان نمونه در موقعیتی که به جوانان توجهی نمی شد ایشان کتابی به نام «سیمای جوانان» را نوشتند که در آن الگوهای زیبا و ارزشمند به جوانان ارائه می شد و جوانانی که در قرآن، احادیث و تاریخ اسلام چهره های ارزشمندی از خود به نمایش گذاشته بودند در این کتاب به نسل جوان جامعه معرفی می شدند. همچنین در رابطه با زنان و داشتن الگو و پرهیز از الگوهای بد کتاب « زن در قرآن» را نگاشتند.
علامه دوانی در رابطه با تاریخ معاصر نیز فعالیت تحقیقی داشتند؟
بله! به عنوان نمونه هنگامی که در جریان جنگ 1967 اعراب با رژیم جعلی صهیونیست، احساسات مسلمانان جریحه دار شده بود و سه کشور مصر، سوریه و اردن شکست خورده بودند علامه کتاب «شکیب ارسلان» نویسنده نامدار مصری را در ارتباط با فتوحات مسلمانان در اعصار پیشین و با عنوان « تاریخ فتوحات مسلمانان در اروپا» ترجمه و در مقدمه آن یادآور شدند که « من این کتاب را به این دلیل ترجمه کردم که چنین شکست هایی احساسات مسلمانان را در سراسر دنیا جریحه دار کرده است و از وضعیت به وجود آمده می توان چنین نتیجه گرفت که از زمانی که مسلمانان از دین حنیف و آرمانهای ارزشی و الهی خود فاصله گرفته و به ملیت و نژاد خود بالیدند، در چنین انحطاطی گرفتار شدند بنابراین اگر خواهان مجد و شکوه گذشته در میان مسلمانان و احیای تمدن عظیم اسلامی هستیم تنها راه آن، بازگشت مسلمانان به اسلام و شعائر دینی است» آنچه که بعدها در انقلاب اسلامی ما اتفاق افتاد. پدر بخش عمده ای از آثار خود را با توجه به موضوعات روز تالیف می کردند، اما بخشی از آثار نیز به علم رجال اختصاص دارد که در آنها به معرفی و تحقیق پیرامون رجال برجسته حدیث و فقهای نامدار شیعه تحت عنوان « مفاخر اسلام» اشاره شده است. بخشی از فعالیت های علمی علامه نیز به بیان مکتوب مبارزات علمای شیعه در برابر ظلم، استبداد و استعمار اختصاص داشت که در کتاب «جامع نهضت روحانیون ایران » در 11 جلد جلوه گر شد.
فعالیت های علامه صرفادر تحقیق و تالیف آثار خلاصه می شد یا فعالیت های دیگری نیز در زمینه دین داشتند؟
ایشان در عرصه بیان نیز از همان جوانی تا هنگامی که توان داشتند به عنوان یک مبلغ شعائر مذهب شیعه، وظیفه خود می دانستند که در محافل و مجالس حضور پیدا کرده و به این وظیفه مهم عمل کنند. خداوند همانگونه که در قلم ایشان برکت و تاثیر بسیاری نهاده بود در بیان وی نیز قدرتی نهاد که مخاطب را تحت تاثیر قرار می داد و با او رابطه صمیمی برقرار می کرد.
منبرها و سخنرانی های علامه دوانی را چگونه می دیدید؟
سخنان پدر در بیان معارف شیعه به سرعت بر دلها می نشست و بدین ترتیب با توجه به چنین موقعیتی به خصوص پس از انقلاب اسلامی هر چند که سن پدر بالا رفته و توان ایشان کمتر شده بود اما فعالیتشان بیشتر شد چرا که معتقد بودند که در زمان کنونی با توجه به اینکه نظام اسلامی و ولایت فقیه مستقر شده، وظیفه ما نیز نسبت به دوران طاغوت مضاعف است. لذا گاه رنج سفر و خستگی آن را به جان می خرید و یا تبعات منفی سخنرانی در داخل شهر تهران یا راههای دور را متحمل می شدند تا بتوانند هر چه بیشتر از حقایق شیعه و نظام ولایت سخن گفته و از آیین و مذهب تشیع دفاع کنند.
ویژگی های خاص شخصیتی علامه را در چه می بینید؟
پدرم فردی بسیار خونگرم و با عواطف شدید بود. البته آنچه که در رابطه ایشان عرض می شود خدای ناخواسته نه از روی اغراق و گزافه گویی به دلیل نسبت پدر و فرزندی نیست، بلکه هر کس با ایشان اندک مراوده ای داشت این نکات را تایید می کند که علامه، فردی بسیار خونگرم عاطفی و با محبت بود که نسبت به همگان براساس تعالیم اسلامی رفتاری توام با احترام و محبت داشت و در این مساله سن و سال برای ایشان مطرح نبود بلکه از کودک گرفته تا افراد مسن که به مراتب سنی بالاتر از خود ایشان داشتند از رفتار صمیمانه پدر بهره مند می شدند به گونه ای که اگر کسی با ایشان دیداری داشت چنان شیفته می شد که مایل بود این دیدارها ادامه یابد و در برخورد با علامه احساس راحتی و نزدیکی می کرد.
مرحوم علامه دوانی فوق العاده بخشنده بود با وجود آنکه خود چیز چندانی از دنیا نداشت اما همان مقدار که در اختیار داشت بذل و بخشش می کرد و ما بعد از ارتحال
ایشان از دیگران شنیدیم که مرتب از طرف پدر کمک هایی دریافت می کردند اما آنچه که به هیچ وجه در رفتار و شخصیت پدر وجود نداشت ریا و خودنمایی چه در رفتار فردی و اجتماعی و چه در مسائل عبادی بود. یعنی به هیچ وجه اهل ظاهرسازی نبودند نمازی که ایشان خارج از خانه می خواندند همان نمازی بود که در خانه به جای می آردند و بسیار هم سریع نماز می خواندند.
علامه بیشتر وقت خود را صرف عبادت می کردند یا تحقیق و مطالعه ؟
علامه عبادت را منحصر در نماز و روزه و دعا نمی دیدند هر چند که بارها یادآور شده بود که در جوانی بسیار به دعا و زیارت مشغول می شدند اما پس از ورود به عرصه علم و تحقیق، بیشترین عبادت خود را در همین عرصه می دیدند لذا به میزان قابل قبولی از عبادات و مستحبات اکتفا می کردند و بیشتر وقت خود را صرف تحقیق و مطالعه و نوشتن می نمودند به عبارت دیگر عبادت اصلی ایشان مطالعه و تحقیق بود.
برخی از آثار و تالیفات مرحوم دوانی را برای ما نام می برید؟
پدر در حوزه تاریخ اسلام، کتابی با عنوان «تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت» را تالیف کرده اند که چندین نوبت چاپ و منتشر شد و مباحث مربوط به زمان «رحلت تا هجرت» نیز جلد دوم این کتاب است که پیش از این به صورت متن درسی در چندین دانشگاه تدریس می شد و به زودی به صورت کتاب چاپ و منتشر می شود. «سیره پیشوایان ما» از دیگر کتابهای تاریخی ایشان است همچنین کتاب «نهضت روحانیون ایران» در 11 جلد که در آن به تاریخ معاصر و فعالیت های روحانیت در نجات کشور اشاره شده است و «تاریخ فتوحات اسلام در اروپا» ترجمه ای از کتاب شکیب ارسلان و «صحنه های تکان دهنده در تاریخ اسلام» از محمد عبدالله عنان نویسنده مشهور عرب از دیگر آثار مرحوم علامه دوانی است. ایشان در مباحث رجالی نیز بحث های تاریخی فراوانی دارند که در پوشش کتاب علم رجال به آن پرداخته شده و به عنوان کتابهای تاریخی مطرح نیست.
پایان پیام/
نظر شما