تحلیلی بر تحولات کردستان عراق و مخاطرات منطقه ای آن

خبرگزاری شبستان: یکی از اخباری که در هفته گذشته، تحت تاثیر جنگ غزه و تحولات کشور مصر کمتر به آن توجه شد، بالا گرفتن تنش ها میان دولت مرکزی عراق و دولت خود مختار اقلیم کردستان بود. از دید رسانه ای اخبار عراق پس از اشغال این کشور توسط نظامیان آمریکایی و انگلیسی، سال ها یکی از اصلی ترین منابع خبری رسانه ها بوده است، اما در سال های اخیر با وقوع انقلاب های منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، بحث ورشکستگی مالی اتحادیه اروپا و علی الخصوص مسائل مربوط به جنگ داخلی در سوریه، تحت الشعاع اخبار این حوزه ها قرار گرفته است. البته هرز چند گاهی با وقوع انفجارهای گسترده در این کشور یا دعواهای سیاسی گسترده، اندک توجهی را به خود جلب می کند، اما خیلی زود مجددا نگاه ها به سمت سوریه و مصر و ... برمی گردد. این مطلب سبب ساز شده است که تحولاتی که در عراق متولد شده و در حال تغییر چهره سیاسی این کشور و در ادامه منطقه می باشند کمتر مورد توجه قرار گیرند.

به دنبال درگیری نیروهای پلیس عراق و پیش مرگه کردستان در شانزدهم نوامبر (26 آبان) در توز خورماتو که در جریان آن یک تن کشته و هفت تن دیگر مجروح شدند، نیروهای ارتش عراق و دولت منطقه ای کردستان در منطقه ای در شمال کرکوک در پنجم آذر در برابر هم قرار گرفتند. همچنین یک مقام عالیرتبه دولت منطقهای کردستان نیز از اعزام هزاران نیروی پیشمرگه به شهر توز خورماتو واقع در ۸۸ کیلومتری جنوب کرکوک خبر داد.

در ماه ژوئن، یک نیروی عراقی موسوم به "فرماندهی عملیات دجله" از سوی نوری المالکی، نخست وزیر عراق تشکیل شد. این نیروها با هدف از بین بردن بقایای تروریستها در دیاله، کرکوک و صلاحالدین تشکیل شدند؛ استانهای مورد مناقشهای که هم دولت منطقهای کردستان و هم دولت مرکزی عراق مدعی مالکیت آن هستند. دولت کردستان مدعی است که فرماندهی این نیروها باید مشترک باشد. از دیگر سو اقدامات دولت کردستان مبنی بر قراردادهای نفتی بدون اطلاع دولت مرکزی، خرید سلاح های سنگین، برقراری روابط دیپلماتیک مستقیم با دیگر کشورها از جمله با ترکیه و تشکیل نیروهای نظامی مستقل پیشمرگه مورد اعتراض دولت مرکزی عراق قرار گرفته است. ضمن این که با استقرار دولت کردستان و تقویت آن با توجه به حمایت برخی کشورهای عرب منطقه و ترکیه، بحث مناقشات مرزی زنده شده است.

هم اکنون بر اساس نشستی که میان هیئتی از پیشمرگه کردستان و وزارت دفاع عراق برگزار شد، طرفین به توافق رسیده اند که به اماکن قبل از آغاز بحران بازگردند، اما اظهار نظرهای سیاسی صورت گرفته میان طرفین درگیری، خصوصا شخص المالکی و بارزانی، نشان از بحرانی بودن شرایط در عراق دارد. دو طرف درگیری اگرچه در سخنانی اظهار داشته اند که به دنبال جنگ نیستند و این درگیریها به نفع عراق و اقلیم کردستان نیست، اما عدم پائین آمدن طرفین از مواضع و حتی عدم تمایل به مذاکره شرایط را لحظه به لحظه بدتر می کند.

نوری المالکی، نخست وزیر عراق در سخنرانی ای اعلام کرد: مقامات کردستان از جمله رئیس این اقلیم از این پس تنها با اجازه دولت مرکزی می توانند به خارج سفر کنند چرا که بغداد از سفرهای خارجی رهبران کردستان و امضای قراردادهای نفتی اقلیم بی اطلاع است و این به نگرانیهای دولت مرکزی دامن می زند.این در حالی است که فرودگاه اربیل مرکز اقلیم کردستان از سالها پیش بدون دخالت دولت مرکزی اداره می شود.

بارزانی نیز در واکنش به این سخنان اظهار داشت: نوری المالکی فکر اشغال کردستان را در سر می‌پروراند و اطلاعاتی به دست من رسیده که وی برای اجرای این منظور منتظر رسیدن هواپیماهای F-16 خریداری شده از آمریکاست. وی ادامه داد: پیشمرگ‌های منطقه کردستان عراق برای رویارویی با حمله احتمالی ارتش عراق کاملا آماده‌اند و مطمئن است که در صورت وقوع جنگ، پیروز میدان خواهند بود. رئیس منطقه کردستان عراق در ادامه المالکی را عامل اصلی اختلاف‌ها و تنش‌های سیاسی در عراق خواند و گفت: مادامی که المالکی بر سر قدرت باشد وضعیت به همین منوال پیش خواهد رفت، تنها راه برای پایان دادن به تنش‌های سیاسی کنار راندن نخست وزیر کنونی از قدرت است.

همچنین بارزانی در بیانیه ای از رهبر جریان صدر عذرخواهی کرد و گفت که نمی‌تواند دعوت میانجیگرانه او برای دیدار با نخست‌وزیر عراق را بپذیرد. وی افزود: به رغم همه احترام و تقدیری که بارزانی برای برادرش صدر قائل است اما تاکید دارد که مشکل و بحران کنونی کشور، مشکل شخصی میان او و مالکی نیست بلکه مشکل به حاکمیت کنونی در عراق باز می‌گردد. وی تاکید کرد که کردستان بر این باور است که مشکل کنونی به عدم پایبندی دولت فدرال به قانون اساسی و توافقنامه‌های موجود باز می‌گردد وگرنه بارزانی همواره از ملاقات با صدر خشنود خواهد شد.

جلال طالبانی رئیس جمهور عراق نیز که پیش از این در راستای حل اختلافات میان گروه های مختلف عراقی عمل می کرد این بار در انتقاد به ورود ارتش یا همان نیروهای عملیات دجله، مالکی را مقصر دانسته و خواستار کناره گیری وی شده است. طالبانی، نخست وزیر را به سوء استفاده از قدرت متهم کرد. نوری المالکی نیز دیروز در اظهاراتی از طالبانی خواست رئیس جمهور عراق باشد نه رئیس حزب خودش و بر اساس قانون عمل کند. این در حالی صورت می گیرد که اختلافات داخلی میان احزاب با نخست وزیر، طی یکی دو سال اخیر مهمترین چالش سیاسی در عراق بوده و هم اکنون در حال زنده شدن است.

نکته ای که در ارتباط با بحران کنونی در کردستان قابل ذکر است این است که این تنش ها از یک سو دارای ریشه ای بنیادی است و از سوی دیگر از زمانی که خودمختاری در این منطقه حاکم شده است، بر آتش این جدایی طلبی بنزین ریخته شده است. ریشه جدایی طلبی کردها به زمان شکل گیری جغرافیای سیاسی جدید در خاورمیانه و تشکیل کشور عراق بازمی گردد. البته این موضوع تنها مربوط به کردهای عراق نبوده است و در میان کردهای سوریه، ترکیه و ایران نیز جدای طلبی طرفدارانی دارد. بر این اساس هرگونه تغییر و تحول در وضعیت کردهای هر یک از این چهار کشور، زمینه سازی تحولات و شکل گیری بحران های سیاسی قومی را در کشورهای دیگر منطقه به وجود می آورد.

بر این اساس بررسی وضعیت کردهای عراق به تنهایی صحیح نمی باشد. اگر بخواهیم خیلی کوتاه در ارتباط با وضعیت کنونی کردها در منطقه اظهار نظر کنیم. وضعیت بدین شکل است که کردهای عراق بر اثر جنگ عراق و از بین رفتن اقتدار مرکزی موفق به گرفتن خودمختاری شدند و هم اکنون با کمک متحدین غرب در منطقه به تقویت قدرت خود در برابر دولت مرکزی می پردازد که این مساله به شدت تفکر استقلال طلبی را در میان آنها رشد داده است.

از سوی دیگر دولت سوریه نیز به علت جنگ داخلی و در ابتکاری استراتژیک خودمختاری را به استان های کرد اعطا کرده است. این اقدام اگرچه هم اکنون ممکن است به تقویت ارتش سوریه در دیگر نقاط کشور کمک کند، اما قطعا مصائب بزرگی را در آینده برای سوریه و نیز منطقه به بار خواهد آورد. تصاویر منتشر شده از صحنه های شادی کردها پس از اعطای خودمختاری غیر رسمی و خروج نیروهای بشار اسد و بلند کردن پرچم های کردستان واحد بسیار تکان دهنده بود. ترکیه نیز هم اکنون درگیر اعتراضات و اغتشاشات گسترده کردها می باشد. پس از سال ها عوجولان نیز خبرساز شده است. اعتصاب و یا روزه مرگ زندانیان کرد که به دستور اوجالان آغاز و با فرمان او پایان یافت، به میلاد دوباره اوجالانی انجامید که امروز دیگر هیچکس نمی تواند جایگاه او را به عنوان مهمترین فاکتور در موضوع کردی ترکیه کتمان نماید چرا که هم اکنون دولت ترکیه نیز جایگاه او را پذیرفته و در ارتباط با مسائل اکراد با او مذاکره می کند.

با توجه به مطالب بالا روشن است که بر اساس جنگ عراق و توطئه های کنونی بر علیه دولت مرکزی این کشور و همچنین طی بحران تحمیلی بر دولت سوریه، تغییرات اساسی در سطح منطقه و مربوط به جغرافیای کردستان در حال شکل گیری است. در این میان دولت ترکیه نقش بسزایی را بازی کرده است. دولت ترکیه با تحریک کردهای عراقی برای فشار به دولت شیعی عراق و نیز با توطئه در کشور سوریه در تضعیف دولت مرکزی این کشور نقش بسزایی داشته است. البته هم اکنون این عملکرد ترک ها دامان خودشان را هم گرفته و شورش کردها در این کشور هم اکنون مهم ترین مولفه امنیتی در ترکیه است. به عقیده برخی از صاحبنظران، ترکیه مجری طرح آمریکایی - صهیونیستی ایجاد تفرقه در عراق است که به منظور تضعیف محور مقاومت و کاهش نفوذ سیاسی ایران در منطقه صورت می گیرد. نقش ترکیه در بحران سوریه نیز بر همگان آشکار شده است. در شرایطی که دیگر کشورهای همسایه سوریه چه از نظر سیاسی و چه از نظر جغرافیایی، قابلیت های لازم برای پشتیبانی همه جانبه از تروریست های سوری را ندارند، ترکیه توانسته است از در این راستا نقش مرکزی را بازی کند. بر این اساس می توان گفت ترکیه برای ایفای نقش موثر در بازی توطئه آمیز غرب در منطقه، در حال زنده کردن بزرگترین تهدید امنیتی منطقه است که یک وجهش نیز مرتبط به این کشور می باشد.

و اما در ارتباط با ایران با توجه به این که یک وجه بحران کردستان قطعا دامن گیر کشور ما نیز خواهد بود، ضرورت دارد که مسئولان وزارت خارجه ایران با نگاه ویژه ای به این موضوع نگاه کرده و سعی نمایند پیش از خطرناکتر شدن این مساله در راستای حل آن حرکت کنند.

پایان پیام/