طشت گذاری، آیین ثبت ملی شده عزاداری اردبیل/یادآور تشنگی شهیدان کربلا

خبرگزاری شبستان_ اردبیل: مردم در شهر اردبیل که خاستگاه تشیع و مرکز تبلور و تجلی شور و عشق حسینی و میراث‌دار فرهنگ عاشورایی است، بعد از غدیرخم و از روزهای بیستم ذیحجه به بعد با برپایی مجالس و دسته‌های عزاداری به صورت رسمی به عزای فرزند حضرت زهرا(س) و علی‌ابن‌ابیطالب(ع) می‌روند و در دو ماه محرم و صفر می‌کوشند که ارادت خالصانه و ناب خود را نثار سید شهیدان کنند.

مراسم طشت گذاری، آغاز رسمی عزاداری های ماه محرم در اردبیل
روانبخش نایب پاشایی مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در گفتگو با خبرنگار شبستان در اردبیل با بیان اینکه در اردبیل که شهری مذهبی ـ تاریخی است مردمانش هم‌چنان پای‌بند سنت‌های مذهبی دیرین‌شان هستند، اظهار داشت: این آئین‌ها حال و هوای ویژه‌ای را به تک تک محلات استان می بخشند.

وی ادامه داد: آیین طشت گذاری در استان اردبیل از 27 ذیحجه و به مدت 3 روز در تمام مساجد و حسینیه ها برگزار می‌شود و سوگواران و عزاداران حسینی طشت‌هایی را به یاد تشنه‌کامی شهیدان کربلا پر از آب می کنند، بعد از پایان مراسم طشت گذاری دعای مخصوص خوانده می شود و از آب طشت به عنوان تبرک اکثر حاضرین و عزاداران استفاده می کنند و آب آن را به عنوان تبرک روی سر و سینه خود می‌ریزند.

نایب پاشایی اظهار داشت: طشت ها از جنس برنز یا مس و به شکل دایره است، بعد از عزاداری دستجات مختلف تابعه هر محله، در انتهای برنامه طشت ها بر دوش ریش سفیدان و عاشقان حسین(ع) به مسجد وارد شده و در حالی که به احترام طشت ها کلیه حاضرین در مسجد به پا می خیزند در جلو آنها دسته سینه زنی با شور و شوق خاصی با شعار الدخیل یا ابوالفضل سینه می زنند و بعد از دور زدن مسجد، طشت ها در جای مخصوص که با شمع های روشن و تمثال ائمه اطهار(ع) مزین گشته قرار داده شده و بلافاصله از آب پرمی شود.

این مسئول اضافه کرد: بعد از مراسم طشت‌گذاری و در نخستین‌ روزهای ماه محرم، مردم این دیار علاوه بر شرکت شبانه در مساجد، تکایا و حسینیه‌ها، برای عزاداری پرشور به بازار سنتی و قدیمی شهر می‌روند.

وی بیان داشت: این حضور از دومین روز محرم با عزاداری محله «اونچی‌میدان» آغاز می‌شود، دسته عزاداری این محله به همراه (خوله‌ها) شاخه‌ها و زیرمجموعه‌هایش در دومین روز ماه محرم به خیابان اصلی شهر می‌آیند و با گذر از بازار سنتی اردبیل (بازار قیصریه) در خیابان‌ها به عزاداری می‌پردازند.

مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل با بیان اینکه تقسیم بندی محلات، مهمترین دلیل نظم و ترتیب عزاداریهای اردبیل است، افزود: شهر اردبیل، از قدیم به شش محله تقسیم شده که سه محله حیدری است و سه محله نعمتی.

نایب پاشایی با بیان اینکه در بین این محلات، یک محله نقش بزرگتر و یکی نقش میانه و دیگری نقش کوچکتر دارد، ادامه داد: محلات حیدری عبارت هستند از "تابار" که برادر بزرگتر است، "اوچ دکان" برادر متوسط و "پیر عبدالملک" برادر کوچکتر؛ و در محلات نعمتی نیز، "گازران" برادر بزرگتر است و "سرچشمه" برادر متوسط و "عالی قاپو" برادر کوچکتر.

این مسئول با بیان این مطلب که دیگر مساجد و محلات شهر به عنوان زیر شاخه ی این شش مسجد و محله طبقه بندی می شوند و هر کدام دسته عزاداری مشخص و مجزا دارند، تصریح کرد: یک ماه قبل از حلول ماه محرم به خصوص از فردای عید قربان با تشکیل دسته های شاه حسینی، که در محل به شکل «شاخسی» عنوان می شود مراسم آغاز می شود.

آیین شاخسی، تبلور ارادت عزاداران به ساحت اباعبدالله الحسین(ع)
مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در بیان جزئیات این آیین بیان داشت: تقریبا یک ساعت از شب گذشته، با دستور رئیس شاه حسینی ها صف بسته می شود، عزاداران دست چپ را از پشت برکمر نفر سمت راست قرار می دهند و به این طریق صف فشرده و مرتبی به وجود می آید؛ صف مردان به صورت محیط دایره بزرگی به وجود می آید و عزاداران در جواب اشعار و ابیاتی که رئیس دسته می خواند، همه کلمه شاه حسین را به صورت شاخسی تلفظ می کنند.
نایب پاشایی با بیان اینکه زنان هم پیشاپیش مردانشان از غافله عقب نمی مانند و به طریقی از جمله سر کردن چادر سیاه بر سرشان می خواهند سهمی در عزای حضرت زینب کبری(س) داشته باشند، افزود: می‌گویند چادر سیاه زنان در فرهنگ شیعی به معنای عزای حسینی است و نزدیک به دو دهه اخیر رواج این رنگ از چادرها، ابتدا از شهرهای بزرگ آغاز شد و سپس در مناطق شهری کوچک و روستاها نیز متداول گشت.
وی تشریح کرد: پوشیدن لباس سیاه در برخی موارد تا روز اربعین حسینی ادامه می‌یابد و برخی عزاداران دستارهای سیاه بسته شده به سرشان را تا سوم امام نگه می‌دارند برخی آقایان هنگام عزاداری پیراهنی بلند تا پایین‌تر از زانو بر تن می‌کنند و برخی حتی نوعی دامن سیاه را به همراه پیراهن سیاه مردانه می‌پوشند.

احسانات و نذورات ایام محرم، تبرکی برای شفای بیماران و قبولی حاجات
نایب پاشایی در ادامه سخنان خود به خبرنگار شبستان اظهار داشت: احسان دادن و ادای نذر از دیگر رسم ها و آیین های این ماه گرامی است و مردم استان اردبیل مثل سایر شهرهای کشورمان نذرهای مختلفی برای قبولی حاجاتشان می‌کنند و احسان‌های گوناگونی را برای ایام عزاداری محرم‌الحرام برپا می دارند که هر یک دارای زیبایی و معنویت خاصی است.

وی یادآور شد: آش نیز از غذاهایی است که مردم این استان در بزرگداشت ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان می‌پزند، آش‌ها معمولاً بنا بر نذر و حاجتی تهیه می‌شود و در بین در و همسایه و آشنایان پخش می‌شود و در این میان آش شله زرد، گوی سبقت را از دیگر آش های نذری این ماه ربوده است.

وی با بیان این مطلب که مردم این شهر، اعتقاد ویژه‌ ای به اطعام از سفره ابا عبدالله الحسین (ع) دارند، اضافه کرد: معمولاً مردم از غذاهای پخش شده و نذری در این ایام برای بیماران خود به تبرک می‌برند، حتی برخی معتقدند که غذا پختن در روز عاشورا کراهت دارد و حتماً باید از غذای نذری خورد.

تاسوعا و مراسم شمع‌گردانی که به "شمع پایلاما" معروف است
نایب پاشایی مراسم سنتی شمع‌گردانی که به "شمع پایلاما" معروف است را از دیگر آیین های ماه محرم در اردبیل عنوان کرد و گفت: در این مراسم که از صبح روز نهم محرم یعنی تاسوعای حسینی تا پاسی از شب ادامه می‌یابد، مردم عزادار اردبیل به صورت گروهی از یک مسجد به مسجد دیگر و از محله‌ای به محله دیگر رفته و اقدام به روشن کردن شمع می‌کنند.

وی با بیان اینکه در این روز اردبیلی‌ها در 41 مسجد شمع روشن مى‌کنند، افزود: این شمع‌ها نذری است و معمولاً اشخاص برای برآورده شدن حاجات خود چنین نذری مى‌نمایند و وقتی به مسجدی می رسند، در کنار تشت آن در ظرف‌های مخصوص شمع‌سوز، شمع‌ها را روشن مى‌کنند و بر تشت بوسه مى‌زنند و حاجت خود را طلب مى‌کنند و برخی از عزاداران، مسیر مساجدی را که باید در آن‌ها شمع روشن نمایند را با پای برهنه طی مى‌کنند.

این مسئول بیان کرد: وقتی آفتاب غروب مى‌کند، در بیشتر مساجد مردم و دسته‌های شمع‌گذار در کنار طشت گرد مى‌آیند و فاتحه مى‌خوانند.

روضه خوانی در منازل، آیینی که نیازمند توجه بیشتر است
پاشایی در ادامه این گزارش با بیان اینکه روضه خوانی در منازل، امروزه تقریباً متروک شده ولی سابقاً خیلی معمول بود و متعینین چند روزی در سال چنین مراسمی در خانه های خود بر پا می داشتند، اضافه کرد: بیشتر این روضه خوانی ها صبح زود برگزار می شد و از عزاداران ابتدا با چای و کلوچه پذیرایی می شد و آنگاه وعاظ و روضه خوان ها شروع به وعظ و مرثیه خوانی می کردند.

شبیه خوانی، آیین بازسازی واقعه عاشورا/ تعزیه‌خوانی اردبیل، یکی ازباشکوه‌ ترین تعزیه‌های کشور
مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در ادامه با بیان اینکه روزهای محرم با نزدیک شدن به روز عاشورا حال و هوای دیگری دارد و حزن و اندوه آن نسبت به روزهای اول بیشتر و بیشتر مى‌شود، بیان داشت: در روز نهم محرم روز تاسوعا حسینی اهلی محله‌های از اردبیل که قرار است در محله آنها مراسم شبیه خوانی بر گزار شود شروع به آماده سازی محل برای اجرای مراسم مى‌کنند.

وی در بیان جزئیات این آیین دیرین استان اردبیل گفت: میدان (محل اجرای تعزیه) محلی به شکل دایره مى‌باشد؛ که به وسیله میله و طناب مانع از ورود مردم به داخل محوطه می‌شوند. در دو طرف میدان، دو محل برای شبیه خوانان (اصحاب امام) و (افراد یزید) تدارک دیده مى‌شود که شامل: یک عدد چادر صحرائی و تعدادی صندلی برای نشستن آن‌ها مى‌باشد و این مراسم با نوحه‌خوانی، ذکر مصائب و موعظه همراه است، سرانجام در غروب عاشورا، مراسم شام غریبان برگزار مى‌شود و عزاداران در ماتم این روز جان‌گداز به سوگ مى‌نشینند.

این مسئول افزود: در روز عاشورا نیز از بامداد تا ساعتی پس از نیم‌روز، شبیه‌خوانی روز عاشورا و بازآفرینی وقایع این روز برگزار مى‌شود و در این آیین از عوامل بسیاری از جمله بازیگران و سیاهی لشکرهای متعدد، لباس‌های ویژه، اسب و دیگر تجهیزات استفاده می شود و این آیین با آتش کشیدن خیمه‌ها توسط افراد یزید به پایان مى‌رسد و به گفته صاحب‌نظران، تعزیه‌خوانی اردبیل یکی از باشکوه‌ ترین تعزیه‌های کشور است.

طوق هایی که از لحاظ قدمت مربوط به دوران صفویه است
نایب پاشایی با بیان اینکه اردبیل، طوق های منحصر به فردی دارد که از هر نظر با علامت هایی که امروز مرسوم بوده و در اکثر دستجات عزاداری از آنها استفاده می شود کاملا متفاوت است، ادامه داد: این طوق ها سنگین و لنگردار است و حمل آنها برای همه کس مقدور نیست و قدمت این طوق ها معمولا مربوط به دوران صفویه بر می گردد.

بئشیک (گهواره کوچک) نمادی از مظلومیت حضرت علی اصغر(ع)
وی با اشاره به اینکه بشیک یا گهواره کوچک یکی از نمادهایی است که در دستجات عزاداری اردبیل و به خصوص در روز عاشورا از آن استفاده می شود، ادامه داد: حمل آنها در جلو دستجات عزاداری اکثرا بر عهده دختران کوچک و نوجوان است که با قرائت اشعاری در ارتباط با حضرت علی اصغر(ع) فرزند شش ماهه سید و سالار شهیدان و تیر خوردن آن حضرت حزن و اندوه خاصی را در بین عزاداران ایجاد می نماید.

گرداندن ذوالجناح و بازگشت بدون سوار از صحرای کربلا

پاشایی در بخش دیگر سخنان خود به این آیین اشاره کرد و بیان داشت: گرداندن ذوالجناح و بازگشت بدون سوار آن از دیگر رسومات استان اردبیل در این ایام است که در مناطق مختلف به صورت نمادین باز آفریده می‌شود به طوری که مردم این منطقه معمولاً در این روز اسبی سفید رنگ را با پارچه‌های سفید و سبز و آغشته به رنگ سرخ تزئین می‌کنند و در کوچه و خیابان‌ها می‌گردانند، گاه چندین کبوتر خونین بال نیز بر زین اسب نهاده می شود تا فضای حزن انگیز و معنوی مراسم را دوچندان نماید.

مسئول تبلیغات و بازاریابی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در پایان سخنان خود با بیان اینکه تجزیه و تحلیل آئین عزاداری ماه محرم از لحاظ شکلی و محتوائی ظرافت و دقت بیشتری را می طلبد، اظهار داشت: روضه، نوحه و سینه زنی باید فضا را از معرفت و آگاهی به مسائل حسینی پر کند چراکه عزاداری بیان تفسیر شیعی اسلام است و ابراز عزاداری حسینی وسیله ای است که می‌تواند محبت و ولایت اهل بیت (ع)را از نسلی به نسلی دیگر منتقل کند.

پایان پیام/