شب عاشورا و «چهل منبر» لاهیجان

به گزارش خبرنگار شبستان، علی خوشتراش، پژوهشگر و اسطوره شناس  در یادداشت با عنوان «چهل منبر»؛ آئین عاشورایی لاهیجان آورده است: اگرچه تا به امروز مراسمی مانند حج به عنوان پرجمعیت ترین تجمع آیینی و انسانی در سراسر جهان شناخته شده است اما به نظر می رسد میزان تجمع انسانی در آیین سوگواری امام حسین(ع) فراتر از همه این آمارها باشد بی شک سوگواری امام حسین(ع) در ایران را می توان بزرگ ترین تجمع انسانی در طول تاریخ و کل جهان به حساب آورد.

مراسم عزاداری امام حسین(ع) در دهه اول محرم، در همه جای ایران با برپایی تکیه ها و راه انداختن هیات های سینه زنی و زنجیرزنی و آیین ها و نمایش های دیگری مانند نخل گردانی و تعزیه و... به شیوه های مختلف برگزار می شود. البته ناگفته نماند که هر روز از روزهای دهه آغازین ماه محرم مربوط به مناسبتی خاص است و تمامی شرکت کنندگان براساس همان تقسیمات تاریخی اقدام به برپایی این آیین می کنند. برای مثال می توان به مضامین مرثیه ها توجه داشت که در گذشته هر شبی را به نام یکی از شهدای کربلامی خواندند و امکان نداشت در شبی که مربوط به حضرت عباس(ع) بود مرثیه ای در رثای حضرت علی اکبر(ع) خوانده شود. سوای این تقسیمات در مناطق مختلف کشور نیز می توان شاهد مراسم دیگری بود که هرکدام سوای هم ریشگی مشترک تحت تاثیر فرهنگ ها و خرده فرهنگ های مناطق و اقوام مختلف ایرانی دارد که در این میان می شود به نخل گردانی های مردم یزد، در بوشهر، علم بندی در شمال، برپایی تکیه در تهران و علم گردانی در قزوین و...... اشاره کرد. اما آنچه در تاسوعای لاهیجان اتفاق می افتد در نوع خود بی مانند است.

چند روز قبل از فرارسیدن تاسوعا، عده ای از کسبه قدیمی شهر که اغلب آنها خواروبار فروشند طبق رسم دیرین به شماری از زنان خانه دار سفارش تولید شمع های رشته ای می دهند که این حرفه سنتی و خانگی از سال های دور در این شهر رواج دارد اگرچه بسیاری از خانواده ها نیز اعتقاد داشتند خودشان باید شمع مراسم چهل منبر را آماده کنند، ولی ساخت و فروش شمع چهل منبر از جمله حرف آیینی لاهیجان محسوب می شد.
 

مغازه داران این شمع ها را که با آغشته شدن رشته های پنبه ای به موم ساخته می شوند، در بسته های 40تایی و در کنار بسته های 40 دانه ای خرما، بر طبق ها و بساط ها می چینند و به زایرانی که می خواهند در مراسم «چهل منبر» شرکت کنند می فروشند. و البته بعضی ها به جای خرما، 40 تا سکه همراه خود می برند. مراسم چهل منبر بعد از اقامه اذان مغرب در کوچه های قدیمی و پیچ در پیچ شهر با حضور مردان و زنانی که بیشتر آنها جوانانی هستند که از قبل وسایل برگزاری مراسم را تهیه کرده اند، آغاز می شود.

ساکنان کوچه ها، به ویژه آنان که عصرهای پنجشنبه در خانه هایشان روضه برپا می کردند، منبرهای کوچک مخصوص روضه را جلو در خانه می گذارند و روی آن مجمری از آتش و دو ظرف خالی و یک ظرف برنج خام قرار می دهند.

مراسم بدین صورت است که هنگام غروب آفتاب، در مقابل چهل خانه، چهل منبر برپا می کنند و در مقابل هر خانه شمع روشنی قرار می دهند . در داخل ظرفی که قبلا از طرف صاحبخانه آماده شده ، مقداری برنج و در ظرف دیگر خرما می گذارند. کسانی که نذر دارند، به این چهل خانه مراجعه می کنند و مقداری برنج و یک دانه خرما برمی دارند و در مقابل در تکه آتشی که در مقابل خانه روشن شده است شمعی را که به طور سنتی ساخته می شود قرار می دهند.

مردم با نذر و ذکر صلوات، شمعی را در سینی آتش انداخته و بعد خرما یا سکه ای را داخل یکی از ظرف می اندازند و درعوض چند دانه برنج برمی دارند و داخل کیسه همراه شان می ریزند و همین گونه کوچه های تاریک روشن و تو در تو را پشت سر می گذارند و تا افروختن چهلمین شمع در چهلمین منبر، کارشان را ادامه می دهند و در پایان راهی خانه هایشان می شوند و برنج های جمع شده را در کیسه ها و انبارهای برنج خانه می ریزند تا خیر و برکت و فراوانی، برایشان فراهم شود.

اما در میان ازدحام این جمعیت، افراد دیگری نیز هستند که مشغول اجرای مراسمی شبیه به این آیین هستند. آنها به جای رفتن در خانه ها و افروختن 40 شمع، با پای برهنه در کوچه های قدیمی شهر گام برمی دارند و به آستانه بوسی هفت بقعه متبرکه می روند. در این محلات قدیمی، بیش از 12 بقعه وجود دارد و برای زایران این مراسم، آستانه بوسی و شمع روشن کردن هفت بقعه از این بقعه ها کافی است. این مراسم را که همزمان با چهل منبر برگزار می شود، «هفت کلکه» می گویند که توسط بزرگترها و افراد پا به سن برپا می شود.

از دیگر رسم های رایج در این شمع گرفتن احیا و پختن آش، شله زرد و غذایی دیگر از نخود و سیب زمینی معروف به «آب نخود» است که در هنگام مراسم چهل منبر است. گفتنی است این مراسم در کوچه پس کوچه های قدیمی لاهیجان و در سکوت و آرامشی خاص برگزار می شود و اغلب زایرانی که در آن شرکت می کنند جوانان هستند و هنگام شمع افروزی هایشان آرزو می کنند.

سوای لاهیجان چهل منبر هایی در بعضی از شهرهای دیگر ایران از جمله رشت و خرم آباد و لرستان و چند شهر دیگر نیز برگزار می شود که چهل منبر خرم آباد مشابهت ها و مغایرت هایی با نمونه مشابه خود در لاهیجان دارد.
 

پایان پیام/