فتوت حلقه وصل ورزش و اخلاق و فرهنگ

شبستان:کمتر از یک ماه پیش در نیمه شهریور ماه امسال بود که دکتر سید محمد حسینی در مراسم نکوداشت «روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای» و در حضور وزیر ورزش و اهالی ورزش و زورخانه بر ضرورت احیای دوباره آیین فتوت به عنوان فصل مشترک دین و ورزش که سنتی کهن در میان پهلوانان،عیاران و همینطور عارفان بوده است تاکید کرد.وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی آن شب در تالار وحدت و در میان چرخ و سماع باستانی کاران با یادآوری آیین‌نامه پیشنهادی شورای فرهنگ کشور از دست‌اندرکاران وزارت ورزش، فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای و اهالی ورزش پهلوانی خواست تا برای احیا و ترویج آیین فتوت تلاش کنند.
این شاید نخستین بار پس از انقلاب اسلامی بود که متولی اصلی فرهنگ کشور پای از مرز نامرئی اما نفوذ ناپذیر میان فرهنگ و ورزش آن طرف تر می گذاشت و البته وزیر این کار را با اشرافی مذهبی و تاریخی انجام داد چنانکه او ثابت کرد هرگز مرزی غیر قابل تردد بین عوام و فرهیختگان جامعه چه به اسم ورزشی و چه به اسم فرهنگی وجود نداشته و ندارد.این در حالی بود که در تمام این سال ها پسوند یا پیشوند فرهنگی همواره وصله ای ناساز برای باشگاه ها و میادین ورزش ایران قلمداد می شد بی آن که به این پرسش مهم پاسخ داده شود که آیا فرهنگ را باید با بخشنامه به ورزش چسباند یا این که در طول قرون و اعصار ورزش های اصیل با همه فنون و فرآیندها و آئین و قوانینشان در حقیقت زمینه ای از زمینه های متنوع تبلور فرهنگ اصیل جامعه ما بوده اند.
آن شب دکتر حسینی گفت: وقتی فتوت، عیاری و جوانمردی در کنار ورزش باستانی قرار می‌گیرند از آن پدیده‌ای می‌سازند که هم ورزش است، هم معنویت.هم قدرت جسم را دربر دارد و هم مصونیت اخلاق و صفا و اخلاص را.
او همچنین مصداقی آورد که گویا متاسفانه از آن شب تا به حال تامل دکتر محمد عباسی،وزیر ورزش و جوانان و حواریونش در کاخ سئول را برنیانگیخته است.حرف وزیر ارشاد حکم یک پیشنهاد عملی را به جامعه ورزش داشت و البته در بر دارنده کنایه ای ظریف به پدیده منشور اخلاقی در پر سر وصدا ترین و در عین حال بی آبرو ترین بخش ورزش یعنی فوتبال بود: آیین‌ فتوت،معادل منشور اخلاقی که امروز در ورزش ما باب شده است که در گذشته وجود داشته است و پیشینیان ما از دیرباز به آن عمل می‌کرده‌اند.

فتوت چیست؟
اما آئین فتوت چیست و چرا توسط شخصی فرهیخته مثل دکتر حسینی حلقه وصلی کلیدی میان ورزش و اخلاق و فرهنگ تلقی می شود؟
فتوت لغتی عربی است به معنی جوانی و حرکات مناسب دوران جوانی .این لغت از کلمه فتی مشتق گردیده است که جوان و گاه خدمتکار و یا همراه معنی می دهد .پس فتی جوان و جوانمرد نیکوخوی است و فتوت آئین و مسلک جوانمردی و مروت.(کلیاتی در مبانی عرفان و تصوف-آریا غلامعلی 1381)
در اصطلاح فتوت اسمی است که به مجموعه ای از فضایل به ویژه کرم ،بخشش،مروت،شجاعت دلالت دارد و فتیان با این ویژگی ها از دیگران ممتاز می شوند.(نفایس الفنون فی عرایس العیون)
در عصر جاهلیت فتی فردی بود در کمال اخلاق و انسانیت و فضیلت ویا اینکه در دو خصلت سخاوت و شجاعت سر آمد بود و آرزویش محافظت از شرف و حیثیت خود و قبیله.(فتوت نامه ها و رسائل خاکساریه-پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی -مهران افشاری 1382)
مشتقات این واژه ده بار در قران آمده است که سه بار آن به جوانمردی حضرت ابراهیم ،حضرت یوسف و اصحاب کهف اشاره نموده است ولی عین عبارت فتوت در ادبیات قران و عصر جاهلیت دیده نمی شود.(جوانمردی و جوانمردان- قاسم انصاری)
تعاریف فتوت از دیدگاه عرفا
عرفا هر یک تعاریف جداگانه ای در باب فتوت ارائه داده اند،برای مثال حسن بصری در این رابطه می گوید:"فتی کسی است که وی را از روی اعمال عبادی نمی توان شناخت بلکه او را می توان از عملش شناخت."
قشیری گفته است:"اصل فتوت آن است که عبد پیوسته برای رفع حاجات غیر کوشد."
جعفر خلدی می گوید:"فتوت کوچک شمردن خویش و بزرگ داشتن مسلمانان است. "
مغربی نیز می گوید:"فتوت نیکویی خلق است با کسی که بدو بغض داری و بخشیدن مال است به کسی که در نظر تو ناخوش آیند است و رفتار نیکوست با کسی که دل تو از او می رمد."
عنصر المعالی در باب 44 قابوسنامه می گوید:"اصل جوانمردی سه چیز است:یکی آنکه هر چه گویی بکنی و دیگر آنکه خلاف راست نگویی و سوم آنکه شکیب را کار بندی".
خواجه محمد پارسا در فصل الخطاب بوصل الاحباب می گوید:"فتوت نامی است برای قلب پاک از صفات نفسانی و آن پاکی و صفا فزونی هدایت بعد از ایمان است".

فتوت نامه چیست؟
وزیر ارشاد درهمان سخنرانی خود به مناسبت روز پهلوان به کتابهای زیادی در زمینه فتوت و جوانمردی وجود دارد اشاره داشت و از چندین فتوت نامه مطرح از جمله جمله فتوت نامه های عطار نیشابوری وعبدالرزاق کاشانی نام برد و اشعاری خواند.
اما فتوت نامه رساله یا کتابی است که در باب منش و عقاید ،قوانین و آداب جوانمردان نوشته شده است.
در حقیقت فتوت نامه چیزی شبیه مرام نامه یا مانیفست در دنیای امروزی بوده اند با این تفاوت که الویت آن ها نه تئوری ها و شعار های قراردادی سیاسی و اجتماعی بلکه آموزه های اخلاقی و تذهیب نفس بود.
در شرق و غرب هم نمونه های مشابه فتوت نامه های ما فراوان است.مثلا قسم نامه ای که امروز ادا کردنش برای فارغ التحصیلان پزشکی در گوشه و کنار جهان مرسوم است در واقع شبه فتوت نامه ای تخصصی-اخلاقی است که از طبیبان یونان باستان به جا مانده است.
حتی محافل مخفی ماسون ها نیز که مدعی عهد اخوت میان پیروان خود بودند با تقلید از نمونه های فتوت نامه های شرقی و به ویژه ایرانی-اسلامی سعی در ایجاد نوعی فضای شبه دینی میان اعضای حلقه شان می کردند تا از این طریق آن ها را از نظر فکری و رفتاری به خود و سایراعضای لژ یا حلقه وابسته سازند.
پیش از آن ها نیز شوالیه های اروپا که در قالب گروه های مختلف چون شوالیه های سیاه،سرخ یا طلایی توسط پاپ رم برای غارت بیت المقدس فراخوانده می شدند نمونه های نخستین شبه فتوت نامه های غربی را با الهام از عیاران و صوفیان مسلمان و تلفیق آموزه های آنان با آداب الحادی جنگجویان وایکینگ و نورمن پدید آوردند.
در ایران اما فتوت نامه ها بخش قابل توجهی از ادبیات عامیانه ما را تشکیل می دهند و نماینده توده های مردم این مرز و بوم در روزگاران گذشته اند.بسیاری از بزرگان تصوف و عرفان و همچنین اهل فتوت نظیر پهلوانان و عیاران در باب فتوت سخن گفته اند و در این زمینه آثاری به نظم و یا نثر به جا نهاده اند.معروفترین فتوت نامه به عبدالحمن سلمی نیشابوری،عارف و نویسنده ایرانی عرب زبان در سده ی چهارم و پنجم هجری قمری تعلق داشته است.کتاب الفتوه او نخستین کتابی است که در این زمینه تالیف شده و منبع و ماخذ فتوت نامه هایی است که بعد از آن نوشته شده است.او در آن کتاب تمام نکات را به وسیله امثال و حکم و لطایف معروف منسوب به صوفیه قدیم شرح داده است.

از این پس می توانید بحث های سلسله وار در رابطه با تاریخ فتوت،آئین فتوت و معرفی فتوت نامه ها را در بخش ورزشی شبستان بخوانید.

پایان پیام/