خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ فاطمه رحیم زاده- پنبه محصول گیاهی گل دار است که به فانوس چینی هم معروف است. این گیاه گرما دوست بوده و در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری رشد می‌کند. پنبه به آفتاب فراوان نیاز دارد و کمبود نور سـبب افـزایش رشد سبزینه‌ای و کاهش تعداد غوزه می‌شود. تاریخچه‌ی کشت پنبه در ایران احتمالاً به دوران هخامنشیان بازمی‌گردد و در مرو، ری و ناحیه فارس کشت پنبه رواج داشته است. هم اکنون دو رقم بومی و اصلاح شده‌ی پنبه در ایران کشت می‌شود.
پنبه‌ی بومی به دلیل برخورداری از تنوع ژنتیکی طبیعی، سازگاری و تحمل بـالایی نسـبت بـه شـرایط سـخت محیطی نظیر گرما، شوری، خشکی و برخی آفات و امـراض نشان می‌دهند به همین خاطر این دسته از ارقام پنبه در اراضی کم بازده و در اراضی حاشیه‌ای و کویری کشور مانند خراسان مـورد کشت قرار می‌گیرند. برای مثال نوعی پنبه به نام «مَله» در شهرستان خوسف در استان خراسان جنوبی کشت می‌شود که بر خلاف پنبه‌های دیگر که رنگ سفیدی دارند به رنگ قهوه ای(خاکی) است.
روش‌های کاشت، داشت و برداشت پنبه‌ی مله هم مانند پنبه‌ی معمولی است، اما با توجه به کوتاهی الیاف این نوع پنبه، آن را با کمان، حلاجی نمی‌کنند بلکه با چوبالش بر روی بالشتک حلاجی می‌کنند. پنبه‌ی مله نسبت به پنبه‌های دیگر نرم‌تر است و کم‌تر گرما را عبور می‌دهد.
آوازه «مله بافی» خوسف به خاطر پنبه قهوه‌ای رنگی است که در میان مردم به مَله شهرت یافته و قدمت بافت آن به حدود ۵۰۰ سال پیش بر می‌گردد. پنبه مله به عنوان گیاه ویژه منطقه خوسف از زمان‌های گذشته کاشت می‌شده است. اعتقاد به خوش ُیمنی گیاه پنبه مله تا حدی بوده که هر کشاورز در حد توان خود کشت این نمونه پنبه را در کنار پنبه سفید انجام می‌داده است و اعتقاد داشته‌اند که اگر آب با عبور از این پنبه به دیگر محصولات (پنبه سفید) برسد در باردهی و برکت زمین مؤثر خواهد بود.
می‌توان تاریخچه این نوع پنبه را همزمان با پنبه سفید دانست. با توجه به اظهارات و شواهد موجود صنعت پنبه در خوسف در گذشته ارزش بالایی داشته است و با قرار داشتن منطقه در مسیر داد و ستدهای بین منطقه‌ای، تجارت پنبه نیز مطرح بوده است.
ناگفته نماند در گذشته ارتباط و تعامل بین شهرستان‌های خوسف، نهبندان و سربیشه سبب شد به ویژه مناطق غربی این شهرستان‌ها که دارای مرز مشترک با بخش شرقی خوسف هستند به صورت پراکنده به کاشت و تولید پنبه ملّه و همچنین بافت این پارچه در گذشته اقدام کنند که هم اکنون نیز شواهد این فعالیت‌ها قابل مشاهده است.
با خشکسالی‌های پیاپی، پنبه ملّه به خاطرات پیوست و تا حدودی به فراموشی سپرده شد حتی بذر این گیاه محلی در حال فرسایش و نابودی بود. سال‌های اخیر با توجه به اهمیت فوق‌العاده حفاظت از ذخایر ژنتیکی گیاهی کشور به عنوان یکی از برنامه‌های مهم راهبردی توسعه کشاورزی، احیا و خالص‌سازی این محصول محلی، گام مهمی در تحقق اهدف عالیه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی برداشته شد.
شاخصه هایی مانند خوش رنگ بودن، طیف رنگی از کرم روشن تا قهوه‌ای آجری، نرم تر بودن این گونه پنبه نسبت به پنبه معمولی، موارد درمانی پارچه‌های ملّه، استفاده از آن همراه با سایر گیاهان دارویی و چربی گوسفند برای تولید سرمه چشم به دلیل تقدس، احترام و قداست پنبه مله بین بومیان منطقه، اعتقادات و باورهای مترتب بر آن، ویژگی‌های ساختاری و فیزیکی پنبه مله که به نسبت گرم‌تر بوده و برای فصول سرد سال نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و خاصیت آن به پشم شتر نزدیک است، موجب تمایز و ویژه ساختن این پنبه شده است و قابل احترام بودن و نگاه همراه با تقدس به پنبه ملّه در کاربردهای آن از قبیل جانماز، سجاده، سفره، پرده، قطیفه(قدیفه)، چادر، گردن پیچ (یلومله) و سایر تأثیرگذار بوده است.
خوسف در سال ۹۸ در شورای راهبری تعیین شهرها و روستاهای ملی صنایع دستی، به عنوان شهر ملی پارچه سنتی «مَله» معرفی شد.
خوسف شهر ملی مله
سید علی حسینی- فرماندار خوسف- با بیان اینکه شهرستان خوسف قطب گردشگری در استان است، گفت: خوسف به عنوان شهر ملی ملّه کشور ثبت شده و در حال رایزنی برای ثبت جهانی شدن این محصول و فرآورده‌های تولیدی آن هستیم.
وی با اشارخ به هفته فرهنگی شهرستان، از برگزاری جشنواره ملّه خوسف همزمان با هفته فرهنگی (۲۳ تا ۲۸ آبان) در این شهرستان خبر داد.
حسینی سطح زیر کشت این محصول در شهرستان را هفت هکتار اعلام کرد و با بیان اینکه ملّه‌بافی افتخار و نشان مهم هویتی برای شهرستان خوسف است که پس از سال ها بی‌توجهی رونق دوباره ای گرفت، یادآورشد: مردادماه سال ۹۸ شهر خوسف برای نخستین بار به عنوان شهر ملی ملّه ثبت شد.
به گفته وی خوسف با ثبت ۱۰۳ مورد اثر ملی، در خراسان‌جنوبی بعد از بیرجند رتبه دوم استان را به خود اختصاص داده که سه روستای نوغاب، خور و گارجگان از جمله این آثار هستند.
همچنین معصومه کرمانی- عضو مؤسسه خیریه حضرت رسول (ص) شعبه خوسف- با اشاره به این مهم که بر اساس اسناد موجود تولید مله به قرن ۹ بر می گردد، در جمع خبرنگاران گفت: مله به معنی خاک است و به علت رنگ خاکی آن به این اسم شهرت دارد.
وی افزود: از سال ۸۲ با کمک مؤسسه خیریه حضرت رسول (ص) بیرجند کار پارچه بافی آغاز شد و سپس با پیگیری های صورت گرفته از سال ۹۲ مله خوسف احیا شد.
کرمانی با اشاره به پیگیری های مجدانه برای ثبت ملی شدن این محصول یادآور شد: برای ثبت ملی شدن نیاز به کشت دوباره مله و... بود که به کشاورزان برای کشت دوباره این محصول مراجعه شد و کشاورزان پس از اطمینان از خرید محصول توسط مؤسسه، اقدام به کشت دوباره کردند.
وی با اشاره به ریسندگی پرزحمت و سخت مله به علت بافت های کوتاه آن، افزود: در گذشته توسط بانوان و با چرخ های دستی مله به نخ تبدیل می شد که با توجه به سختی کار و نبود افراد قدیمی مسئول مؤسسه با ۷۰ کارخانه ارتباط گرفته و موفق به ریسندگی مله و افزایش سرعت عمل شد.
به گفته وی در حال حاضر برای ۸۰ بافنده دار تهیه شده و این افراد در خوسف و روستاهای اطراف به صورت مشاغل خانگی با ما همکاری داشته و پس از تهیه پارچه، بلافاصله با آنها تسویه می شود.
عضو مؤسسه خیریه حضرت رسول (ص) شعبه خوسف یادآور شد: مؤسسه برای افرادی که مایل به ایجاد شغل در منازل هستند پای کار است و صفر تا صد کار اعم از تهیه دار، آموزش، نخ و... برای بافت در اختیار بانوان با هدف ایجاد اشتغال قرار گرفته و پارچه تولیدی از آنها خریداری می شود.
وی با بیان اینکه مله بافته شده مشتری خود را دارد، از حضور در نمایشگاه یزد خبر داد و گفت: در نمایشگاه یزد که مرکز نساجی ایران است توسط اساتید دانشگاه یزد، مله خوسف نمره ۲۰ را کسب کرد.
کرمانی تأکید کرد: برای بازار پسندشدن مله پارچه ها به صورت ترکیبی بافته می شود و یا بر روی آن کارگلدوزی با دست و... انجام می شود.
وی در خصوص قیمت هر مترپارچه مله، گفت: سه تن مله به کارخانه ارسال و تنها یک تن نخ تولید شده است و بر این اساس قیمت مله متری ۱۸۰ تا ۳۳۰ هزار تومان متغیر است.
وی با اشاره به این مهم که در حال حاضر پارچه ها با عرض ۹۰ سانتیمتر بافته می شود، گفت: به دنبال تهیه دستگاه های جدید ماکو پران برای تولید پارچه مله با عرض های بیشتر هستیم و امید است به زودی این مهم محقق شود.
کرمانی یادآور شد: مله بر اساس تحقیقات انجام شده مرکز تحقیقات کشاورزی بیرجند طی ۵ سال، آب بر نبوده و با آب و هوای منطقه و شوری خاک سازگار است.
وی با بیان اینکه مله (قهوه ای) فقط در خوسف تولید می شود و بارها در دیگر نقاط بذر کشت شده اما پنبه سفید تولید شده است، ضمن انتقاد از برخی شهرها گفت: متأسفانه برخی شهرها با رنگ کردن پنبه، آن را به عنوان مله به بازار عرضه می کنند که این امر باعث بروز مشکل برای مله واقعی خواهد بود.
علی صالحی- مسئول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف- هم گفت: بعد از ۲۵ سال خشکسالی و کشت بسیار محدود پنبه مله، از چهار سال پیش رونق کشت این محصول در دستور کار قرار گرفت و با تامین پنبه دانه از کشاورزان قدیمی اقدام به کشت مجدد این محصول کنیم.
وی به نقش گردشگران در درآمدزایی هنرمندان اشاره کرد و یادآور شد: خرید محصول از سوی گردشگران نه تنها به افزایش درآمد مله بافان شهرستان کمک می‌کند بلکه سوغاتی‌های چمدانی، تبلیغات مثبت برای معرفی نشان و برند مله بافی در بازارهای داخل و خارج است.
نظر شما