معیارهای رسانه مثبت در قرآن چیست؟

خبرگزاری شبستان؛ رسانه، نقش مهمی در انتقال اطلاعات و تجربیات دارد. در جهان امروز رسانه ها نه تنها ابزار مهمی در انتقال علم و دانش هستند و مسائل مربوط به جامعه را دراختیار مخاطبان می گذارند، بلکه در حوزه عمل اجتماعی و سیاسی نقش بسیار حساسی را ایفا می کنند و اصولا جنگ نرم و جنگ روانی در حوزه رسانه ها تعریف و تبیین می شود. در این مطلب سعی شده است تابا مراجعه به آموزه های قرآنی، مبانی و اصول خبرنگاری تبیین شود.

رسانه، ابزاری کارآمد با کارکردهای دوگانه
رسانه به عنوان ابزار اطلاع رسانی دارای کارکردهای دوگانه و متقابلی است. همان اندازه که می تواند موجب بصیرت، روشنگری، دانش، وحدت و رشد فردی و اجتماعی باشد، همان اندازه می تواند عامل تخدیر، جهالت، تفرقه و نابودی فکر و فرهنگ جامعه شود. پس قضاوت درباره رسانه بستگی به آن دارد که در اختیار چه کسی و با چه اهدافی مورد استفاده قرارمی گیرد. به این معنا که در مقام ارزشگذاری، نمی توان رسانه را خوب یا بد دانست؛ زیرا خوبی یا بدی رسانه بستگی به اموری دارد و داوری درباره آن می بایست در چارچوب ملاکهای مشخصی انجام گیرد. رسانه همان اندازه که در طول تاریخ به عنوان عامل رشد و روشنگری و انتقال دانش و اطلاع رسانی از واقعیت ها و حقایق مطرح بوده است؛ به همان اندازه می تواند دشمن بشریت باشد و آسیب های جدی به فرد و جامعه انسانی وارد سازد. نقش رسانه در جهان غرب به سبب معیارهای لیبرالی و سرمایه داری، نقش مثبتی نیست. از این رو به عنوان ابزاری در دست سرمایه داران و مستکبران عمل می کند. سرمایه داران با ابزار رسانه می کوشند تا بر اذهان و قلوب مردم حکومت کنند و با افکارسازی، افکارعمومی را تحت تأثیر خود قرار داده و به عنوان بردگان بلکه بندگان در اختیار بگیرند.
بنابراین، تحلیل و تبیین اصول رسانه ها بستگی تمام به مبانی هستی شناسی و انسان شناسی کسی دارد که به ارزیابی یا بهره برداری از رسانه می پردازد. از این رو اصول خبرنگاری در دو تفکر اصلی کفر و اسلام معنای دیگر می یابد؛ زیرا مبانی هستی شناختی و انسان شناختی کفر و اسلام، متفاوت، متضاد بلکه متقابل است. براین اساس نمی توان اصول رسانه را تدوین کرد چرا که دو حوزه کفر و اسلام را دربرمی گیرد. برای تبیین اصول رسانه براساس آموزه های وحیانی قرآن می بایست نخست در حوزه معرفت شناختی به ارائه مبانی هستی شناختی و انسان شناختی آن پرداخت که به دلیل طولانی شدن بحث از ذکرآن صرف نظر کرده و تنها به همین مقدار بسنده می کنیم که درچارچوب مبانی هستی شناختی و انسان شناختی راهبردها و سیاست های کلانی از سوی خداوند برهستی و انسان تعریف و تعیین شده است. هرکاری که انسان به عنوان آفریده ای دارای اراده و اختیار و انتخاب انجام می دهد می بایست دراین چارچوب و براساس این معیارها و ملاک سامان یابد. بنابراین، مسئله رسانه نیز می بایست به عنوان یک فعل انسان کمالگرا و هدفمند در این چارچوب و براساس این معیارها و ملاک ها انجام گیرد.

معیارهای رسانه مثبت در قرآن
مهم ترین محورهای اساسی در معیارهای رسانه مثبت و ارزشی که باید مد نظر قرار گیرند عبارتند از : 1- عدالت محوری و عدالت خواهی: از مهمترین قوانین و سنت های الهی حاکم بر جهان عدالت است؛ زیرا درسایه عدالت است که حکمت و فلسفه آفرینش می تواند تحقق یابد و هرگونه انحراف، کژی، تجاوز، افراط و تفریط به معنای ظلم مردود دانسته شده است. بر همین اساس، انسان مسلمان که در اندیشه کمال گرایی و دست یابی به هدف آفرینش، زندگی خود را سامان می دهد، تمام زندگی اش را دراین چارچوب تعریف می کند که از سوی عقل عملی نیز مورد تایید است. خداوند در آیات قرآن ظلم را به سبب آن که خروج از سنت و قانون کمالی عدالت است امری قبیح و مکروه دانسته و هر موجودی را به سبب ظلم، موجودی خارج از سنت و قوانین حاکم بر هستی معرفی کرده است. از نظر قرآن، ماموریت پیامبران این است که مردم را با عدالت حاکم بر هستی آشنا کرده و از آنان بخواهند که در چارچوب کتاب و قوانین حاکم بر هستی، زندگی خود را سامان دهند و عامل به عدالت باشند. (حدید، آیه 25 و آیات دیگر) رسانه ای ارزشی است که درچارچوب این سنت و قانون الهی حاکم بر جهان و انسان حرکت کند و همواره درچارچوب عدالت و در راستای تحقق ارزش های عقلانی و وحیانی گام بردارد.
2- ستم ستیزی و دفاع از مظلوم: از آن جایی که عدالت خواهی و حرکت بر مدار عدالت، به معنای گریز از ظلم و ستم است، انسان مومن و مسلمان عقل نهاد، انسانی ستم ستیز است و می کوشد تا دیگران را به عدالت بخواند و از هرگونه ظلم و ستم باز دارد. از این رو همواره در کنار عدالت خواهان و علیه ظالمان است و در دفاع از مظلوم و رهایی او، از جهاد مالی، جانی و علمی کم نمی گذارد. رسانه ارزشی رسانه ای است که همواره درچارچوب ستم ستیزی و دفاع از مظلوم گام برمی دارد و می کوشد تا مردم را نسبت به مصادیق و مفاهیم ظلم آگاه کرده و آنان را در مسیر عدالت کلان هستی قرار دهد و دستگیر مظلومان و دشمن ظالمان باشد. (حدید، آیه 25) از نظر وحی بیان مصادیق عدالت و ظلم می تواند موجبات روشنگری بشر را فراهم آورد و او را در مسیر درست قرار دهد. بسیاری از مصادیق ظلم برای توده های مردم ناشناخته است؛ زیرا توده های مردم تنها با برخی از مصادیق ظلم آشنایی دارند. در قرآن بیش از120 مورد با عنوان مصادیق ظلم معرفی و بیان شده است. از مصادیق ظلم می توان به شرک (لقمان، آیه 12)، آواره سازی مردم از سرزمین خود (حج، آیات 39 و 40)، اختلاف افکنی و تفرقه در میان مردم (بقره، آیه 213)، اخلال گری و فتنه انگیزی در جامعه (توبه، آیه 47)، بهره کشی از مردم (دخان ، آیات 18 و 19)، استکبار ورزی و استضعاف مردم (سبا، آیه 31)، افراط در انتقام (حج، آیه 60)، دادن القاب زشت به مردم (حجرات، آیه 11)، بدعت گزاری درجامعه و سنت گذاری های زشت و نابهنجار (بقره، آیه59؛ اعراف، آیه 162)، رفتارهای ناشایست درحق دیگران (نساء، آیه 148)، تبلیغات سوء (اعراف، آیات 44 و 45؛ هود، آیات 18 و 19)، تجاوز از حدود و قوانین و مقررات (بقره، آیات 178، 229، 231؛ مائده آیه 45)، تحریف حقایق (بقره، آیه 59؛ اعراف، آیه 162)، تحقیر مردم (هود، آیه 31) توهین به مقدسات و تخریب اماکن مذهبی (بقره، آیه 114)، تخلفات اقتصادی (هود، آیات 84 و 85 و 94)، تخلف در حسابرسی (غافر، آیه 17)، تفرقه افکنی (توبه، آیات 107 و 109) روابط نامشروع (یوسف، آیه 23)، سازشکاری با دشمنان (بقره، آیه 145)، غصب اموال دیگران (نساء، آیات 29 و 30)، فسادگری (یونس، آیات 39 و 40)، فسق و فجور (اعراف، آیات 163 و 165)، قضاوت باطل (مائده، آیه 45)، کتمان حق (بقره، آیه 140)، کم فروشی (هود، آیات 84 و 94)، مجادله (انعام، آیه 68)، مغالطه (همان) و مانند آن اشاره کرد. که بیشتر آنها موارد و مصادیقی است که در رسانه نیز می بایست مورد توجه قرار گیرد وگرنه مصادیق ظلم بسیار است که در آیات قرآن بیش از 120 مورد بیان شده است.

3.دفاع از مستضعف: از آن جایی که استکبار یکی از بارزترین مصادیق ظلم در جامعه است که آثار آن انسان های بسیاری را تحت تأثیر قرار می دهد و از دسترسی به حقایق باز می دارد، لذا در آموزه های قرآنی بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. خداوند از مؤمنان می خواهد در همه جا و به هر شکل ممکن علیه مستکبران باشند و در کنار مستضعفان با مال و جان و زبان به دفاع برخیزند. از این رو به مسلمانان اعتراض می کند که چرا برای رهایی مستضعفان دست به سلاح نمی برند و علیه مستکبران به جنگ نمی پردازند و آنان را نیست و نابود نمی کنند. قرآن عدالت خواهی مسلمانان را جهانی می داند بطوری که یک مسلمان می کوشد تا در هر جا و در هر شکلی ظلمی را دید نابود سازد و کاری به مذهب و رنگ و دین و نژاد و ملت مستضعفان ندارد. هر جا مستضعفی بود برای دفاع از او می جنگد و در این راه شهادت را افتخار می داند. (نساء، آیه 75) 4. اخلاق محوری: از مهمترین راهبردها و سیاست های یک مسلمان آن است که همه زندگی اش را در چارچوب اخلاق سامان دهد؛ زیرا پیامبر(ص) مأموریت خود را اتمام مکارم و محاسن اخلاقی می داند (بحارالانوار، ج16، ص210) و خداوند او را به خلق عظیم می ستاید (قلم، آیه 4) از این روست که او اسوه حسنه (احزاب، آیه 21) مردمان شده است. اصولا اسلام جز مجموعه ای عقاید و اصول اخلاقی نیست؛ زیرا بر آن است تا انسانی متخلق به اخلاق الله بسازد و انسانی که خداوند همه اسماء و صفات نیک را در او سرشته است آنها را به فعلیت برساند و متاله و متخلق به خلق الهی شود. پس یک رسانه ارزشی رسانه ای است که اخلاق محور باشد و در تحکیم مکارم و محاسن اخلاقی در جامعه و تبلیغ و گسترش آن بکوشد. رسانه ای که اصول اخلاقی را رعایت نکند و در مسیر امر به معروف و گسترش هنجارها و ارزش ها عمل نکند و به اشاعه منکر و فحشا بپردازد، رسانه غیراخلاقی است. از نظر اسلام هرگونه اشاعه فحشاء و گسترش منکر جرم و عملی ضداخلاقی و گناه دانسته شده است. (توبه، آیه 67؛ نور، آیه 19)
5. توحیدمحوری: توحیدمحوری می بایست درهمه جا در دستور کار قرار گیرد. هرگاه این اصل نادیده گرفته شود تمام بنیادهای دیگر فرو می ریزد. در این چارچوب رسانه باید همواره اصل توحید را در نظر داشته باشد و در تبلیغ و گسترش این اندیشه بکوشد تا جامعه ذکر و یاد خدا را در همه اعمال و اندیشه ها مدنظر قرار دهد. 

منبع: روزنامه کیهان اسفند 1390

ادامه دارد /