مسجد مدرسه مستوفی رشت؛ یادگاری از دوره قاجار

خبرگزاری شبستان//گیلان

مسجد، مدرسه مستوفی رشت در اوایل دوره قاجاریه در محله زاهدان شهر رشت که اصلی ترین محله آن زمان بود توسط یکی از بازماندگان خانواده سمیعی، مرحوم میرزا محمد طاهر سمیعی بنیاد شد تا برای تحصیل و نمازگزاری طلاب مورد استفاده قرار گیرد. از آن پس این بنای معماری اسلامی به نام مسجد و مدرسة مستوفی شهرت یافت.

متأسفانه فقدان کتیبه تاریخی در این مسجد، تاریخ گذاری روی این بنا را دچار مشکل ساخته ولی کاشیکاری هفت رنگ بر بدنه دیوار جنوبی بنا، با صلابت و زیبایی هر چه بیشتر نمایانگر هنر کاشیکاران اوایل دورة قاجار است.

کاشیکاری هفت رنگ بنا به همراه کتیبه های موجود در آن با عبارات "لااله الاالله" ، "یا علی" و ... به خط کوفی از ویژگی های منحصر به فرد این مسجد است. مسجد و مدرسه مستوفی در بافت تاریخی شهرستان رشت، خیابان مطهری، میان راسته مسگرها و بین خیابان مسجد صفی و مسجد بادی الله قرار گرفته است.

ساختمان مسجد- مدرسه مستوفی که در زمان قاجار ساخته شد، بر خلاف ساختمان های مناطق معتدل شمالی ایران که "برونگرا" هستند و جلوه بیرونی ساختمان اهمیت بیشتری دارد، تحت تاثیر خصوصیات معماری مسجد- مدرسه های زمان خود به صورت "درونگرا" طراحی و ساخته شده است. یعنی شما هیچ تزئینی از بیرون بنا نمی بینی یا عنصری شاخص که از اهمیت داخل آن خبر دهد، بلکه تمام زیبایی و عظمت داخل بنا نهفته است. ساختمان حیاطی مرکزی دارد که فضاها دور تا دور آن قرار گرفته اند.

حتی نمای اصلی ساختمان با کاشیکاری های زیبا و خیره کننده اش در داخل حیاط مدرسه وجود دارد و بجز پنجره های شمالی ساختمان که به سمت کوچه باز می شود، هیچ عنصر معماری دیگری که نمای ساختمان را تعریف کند و یا جلوهای خاص به آن ببخشد، از بیرون دیده نمی شود.

از آنجا که این مسجد فاقد گنبد، مناره، ایوان و... است و از میان عناصر اصلی تشکیل دهنده مساجد، فقط دارای محراب است بنابراین تزئینات به کار رفته در بنا محدود و شامل کاشی کاری های پشت و دور محراب و پنجره ها و کتیبه های که در قسمت بالایی دیوار شمالی مسجد وجود دارد است و با توجه به سادگی و بی پیرایگی این مجموعه، هیچگونه زیاده روی در تزئینات کاشیکاری بنا به چشم نمی خورد. اما همین تزئینات اندک از ارزش والایی برخوردار است به خصوص در عهد قاجار که دوره انحطاط معماری ایران است.

به طور کلی بعد از سلسله صفویه و تسلط افغان ها بر ایران، کار تزئین با کاشی در بناها خلاصه شد. در اوایل دوره قاجاریه، در شیراز، هنرمندان گرد هم آمدند و تا اندازه ای در پیشبرد کار هنر تأثیر گذاشتند و کاشی سازان با الهام گرفتن از طبیعت کاشی هایی با گل و برگ و رنگ های متنوع ساختند و مسجد وکیل را تزئین و نماسازی کردند که ما در تزئینات کاشیکاری مسجد مستوفی اعم از کاشیکاری محراب و پشت آن و اطراف پنجره ها دقیقا شاهد همین تصاویر ملهم از طبیعت شامل گل و برگ با رنگ های زیبا و
متنوع هستیم.

مدرسه علمیه مستوفی شهرستان رشت از قدیمی ترین مدارس علمیه کشور

حجت الاسلام والمسلمین حسین وحدانی، مدیر مدرسه علمیه مستوفی رشت، به خبرنگار شبستان گفت: مدرسه علمیه مستوفی شهرستان رشت از قدیمی ترین مدارس علمیه کشور است که قدمت آن با توجه به اسناد تاریخی به دوره فتحعلی شاه قاجار می‌رسد.

وی در ادامه با بیان اینکه در ضلع جنوبی مدرسه علمیه مستوفی، مسجدی تاریخی قرار دارد که همزمان با مدرسه علمیه مستوفی احداث شده است، اظهار داشت: در واقع مرحوم میرزا محمد طاهر مستوفی در سال " 1242 ه ق" مسجد و مدرسه علمیه مستوفی را در محله استاد سرا شهرستان رشت بنا نهاد.

مدیر مدرسه علمیه مستوفی رشت خاطرنشان کرد: حدود 64 سال قبل بنای مدرسه و مسجد مستوفی که یک بار توسط فرمانده  انگلیسی مأمور رشت در جنگ جهانی اول (هنگام نبرد با جنگلی ها) طعمه حریق شده بود، توسط پدر آیت الله محمد لاکانی یعنی حاجی مهدی لاکانی تعمیر و مرمت شد.

حجت الاسلام وحدانی اظهار داشت: مدرسه علمیه مستوفی با دارا بودن 7 استاد و 110 طلبه در پایه های دوم، سوم و چهارم از پر تعدادترین مدارس علمیه سطح استان است.

وی با اشاره به کارهای عمرانی صورت گرفته در مدرسه علمیه تاریخی مستوفی ابراز داشت: تعمیر سردر مدرسه علمیه مستوفی، نقاشی کردن تمام هجره ها، دفاتر و کلاس ها، کمپارس زدن به تمام هجره ها و کلاس ها و نیز احداث یک حوزچه در وسط مدرسه از جمله کارهای عمرانی صورت گرفته در مدرسه تاریخی مستوفی طی سال گذشته است.

مسجد مدرسه مستوفی مرمت می شود

مصطفی پورعلی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان گفت: در پاییز سال گذشته کار مرمت مسجد مدرسه مستوفی رشت که به شماره 20276 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است آغاز شد که طی مدت یک سال به اتمام می رسد.

وی افزود: این بنا جزء بناهایی بوده که در قدیم علاوه بر کاربری آن به عنوان مسجد، یک مدرسه قدیمی طلاب به شمار می رفت و با توجه به آثار کاشی کاری های محراب این مسجد می توان گفت که این بنا متعلق به دوران قاجار است.

پورعلی نوع کاشی کاری های محراب و پلان ساختمان را از جمله شاخصه های اصلی این مسجد مدرسه قدیمی برشمرد و تصریح کرد: اتاق های واقع در طبقه همکف که مربوط به تلار بوده اند به گونه ای بر روی زیرزمین های آن بنا شده که علاوه بر داشتن، شرایط کوران هوا، هیچگونه رطوبتی نیز به طبقه همکف و اتاق ها نمی رسیده است.

وی خاطرنشان کرد: این بنا در یک طبقه ساخته شده و بخش شبستان آن حدود 250 مترمربع است که در محله قدیمی رشت با نام خیابان مطهری و خیابان بادی الله قرار دارد.

پورعلی، ترمیم کاشی کاری ها، تزئینات خاص محراب، واچینی کاشی کاری ها، استحکام بخشی دیواره جنوبی واقع در پشت محراب، گمانه زنی و سونداژ پی و در نهایت مرمت را از جمله مراحل کاری مرمت مسجد مدرسه مستوفی رشت عنوان کرد.

وی گفت: به دلیل اهمیت موضوع و وضعیت نامطلوب دیواره جنوبی که نشت کرده است کار مرمت این بنا به سرعت و از محل اعتبارات ملی انجام خواهد شد.

پایان پیام/