باید همچون جشن نیکوکاری، جشن وقف کتاب برگزار کنیم/ آغاز وقف کتاب از مساجد

 حجت الاسلام احمد شرفخانی، معاون فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه  در پاسخ به این سئوال که سنت وقف کتاب در اسلام از چه زمانی و از کجا شروع می شود و این نوع وقف چه جایگاهی در میان انواع وقف ها دارد، به شبستان گفت: وقف یکی از سنت های بسیار خوبی است که در شریعت اسلامی بدان تاکید فراوانی شده است، پیامبر گرامی اسلام (ص) از همان ابتدای رسالتش این سنت را به دو دلیل ترویج داد، هدف اول ایشان ترویج فرهنگ اسلامی با این سنت بود و هدف دوم پاسخ به نیازهای اجتماعی از طریق وقف بود. خود آن حضرت و ائمه اطهار در زندگی مبارکشان وقف می کردند. این بزرگواران آنچنان این سنت را در جامعه ترویج داده بودند که جابر بن عبدالله انصاری می گوید «هیچ صحابه ای نبود که اموالی را وقف نکرده باشد».

وی افزود: علت این امر این بود که وقف یکی از اصول اساسی اسلام معرفی شده و به عنوان یک سنت حسنه در سبد خانوار مسلمان قرار گرفته بود. اما از همان ابتدا وقف به اموال و سرمایه هایی تعلق می گرفت که ماندگار هستند مثل زمین، اما چون کتاب جایگاه ویژه ای در ترویج اندیشه و فرهنگ جامعه دارد، اهل بیت (ع) و علما نیز بر آن صحه گذاشته و بر وقف کتاب تاکید می کردند.

مساجد آغاز کننده سنت حسنه وقف کتاب

وی مساجد را پایگاه  شروع وقف کتاب اعلام کرد و گفت: مساجد علاوه بر جایگاه عبادی، مکانی برای آموزش و تعلیم و تربیت نیز به شمار می رفت. بنابراین اگر قرن دوم و سوم را بررسی کنیم می بینیم که ابتدا وقف قرآن در مساجد رایج بود و کم کم در قرن چهارم وقف کتب ادعیه، احادیث و سایر علوم انسانی نیز به عنوان یکی از اصول اولیه در مساجدی مثل کتابخانه قطب الدین همدانی ترویج پیدا کرد. از آن دوره تاکنون کتابخانه های وقفی زیادی در مساجد، حوزه های علمیه همچون کتابخانه های مسجد جامع نیشابور، مسجد جامع اصفهان و مسجد دروازه دولت تهران، مسجد اعظم قم، مسجد مروی رشت راه اندازی شده است. منابع موجود در این کتابخانه ها اغلب از طرف مردم وقف شده است، امروز وقف کتاب به بیمارستان ها نیز راه پیدا کرده است.

وی در پاسخ به این سئوال که چرا با وجود اینکه وقف کتاب یکی از سنت های اسلامی است پس چرا این سنت امروز ناشناخته مانده است و کمتر کسی وقف کتاب را جز انواع موقوفات می شناسد، بیان داشت: یکی از دلایل این امر بر می گردد به آسیب هایی که وقف در دوران پهلوی دید، در دوران صفویه سنت وقف به اوج خود رسیده بود و بعد از آن نیز در همان جایگاه بود، اما در پهلوی ضربه های مهلکی بر آن وارد شد، چرا که وقف پشتوانه ای برای دین، فرهنگ و تمدن محسوب می شد که در اختیار علما بود و برای همین رضا شاه با آن به مقابله برخاست.

ریشه ناشناخته ماندن وقف کتاب را باید در سیاست های ضد دینی پهلوی ها جست

 حجت الاسلام شرفخانی با بیان اینکه در دوره پهلوی ها به وقف آسیب جدی رسیدف تصریح کرد: در این دوره رضا خان بسیاری از اموال وقفی را به اسم خود و فرزدندانش مصادره کرد، در دوران پهلوی پسر نیز همین روند ادامه داشت و به بهانه اصلاحات ارضی بسیاری از موقوفات از بین رفت، این اقدامات آسیب های زیادی به اصل وقف وارد کرد، بعد از انقلاب با وجود توجه ویژه به موقوفات اثرات این آسیب نه تنها برجای ماند بلکه این آسیب ها در مورد وقف کتاب نیز تسری یافت.

وقف کتاب را با روشهای مناسکی در جامعه نهادینه کنیم

وی  با اشاره به ناشناخته بودن وقف کتاب در جامعه گفت: ما نتوانستیم، وقف کتاب را در میان مردم نهادینه کنیم. نهادینه کردن فرهنگ وقف کتاب به معنای تبلیغ این امر نیست، ما باید روش های مختلفی را برای جا انداختن فرهنگ وقف کتاب به کار گیریم، مثلا یکی از روشهای کارآمد برای پیشبرد این هدف، استفاده از روش های مناسکی است، مثلا چطور با برگزاری جشن عاطفه ها و نیکوکاری احسان و صدقه دادن را در میان مردم نهادینه کردیم، در حوزه کتاب نیزمی توانیم در ایام خاصی مثل هفته کتاب و یا سایر ایام جشن وقف کتاب برگزار کنیم. البته فرهنگ وقف کتاب نهادینه نمی شود مگر اینکه این جشن ها به همین ایام خاص منحصر نشود و در طول سال با استفاده از روش های جاری تبلیغ شود.

وی در خصوص اقدامات سازمان اوقاف و امور خیریه برای ترویج فرهنگ وقف کتاب در کشور نیز اظهار داشت: وقف کتاب و کتابخانه یکی از اولیت های اساسی این سازمان است و ما دو سال است که در کنار جشنواره های مختلف فرهنگی، سنت وقف کتاب را نیز در برنامه هایمان داریم. یک اصل اساسی برای وقف در گذشته وجود داشت و آن این بود که واقفان همواره شرایط تاریخی، اجتماعی و فرهنگی را در تعیین نوع وقف در نظر می گرفتند، مثلا در گذشته که رضاخان روضه خوانی و عزاداری سیدالشهدا (ع) را ممنوع کرده بود، مردم اموالشان را برای برپا داشتن مراسم عزاداری وقف می کردند، امروز هم که نیازمند فعالیت های پژوهشی و فرهنگی هستیم، باید وقف کتاب در اولویت باشد.

 معاون فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه با اشاره به اولویت وقف کتاب در این سازمان گفت: در سازمان اوقاف به این امر واقف هستیم و توجه به این حوزه در دستور کار خود قرار داده ایم. امروز علاوه بر مدیریت کتابخانه های وقفی، در جوار امام زادگان و بقاع متبرکه نیز دو برنامه را دنبال می کنیم. برنامه اول ما اداره کردن موقوفات است، و برنامه دوم ما راه اندازی کتابخانه و تقویت منابع در این اماکن مذهبی است.

امروز سنت وقف کتاب باید در اولویت باشد

وی افزود: ما امسال برای راه اندازی و تجهیز بیش از 500 کتابخانه در کل کشور و در جوار امام زادگان و بقاع متبرکه طرح هایی اجرا کردیم، همچنین امسال در مقایسه با چند سال گذشته، با همکاری وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی بیشترین کتاب ها را خریداری و به کتابخانه ها اهدا کردیم و این کار را با جدیت نیز ادامه می دهیم.

وی با بیان اینکه مهمترین اولویت ما در سال آینده ساخت کتابخانه و تجهیز کتابخانه هاست، گفت: پیشنهاد می کنم که مجموعه های مختلف مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نهاد کتابخانه های عمومی، سازمان اوقاف و امورخیریه و دیگر نهادهای مرتبط در مناسکی همچون هفته کتاب، هفته وقف، و حتی در طول سال بسیج شوند و همچون جشن عاطفه ها، جشن وقف کتاب برگزار کنند و رسانه ها نیز تبلیغات گسترده ای شروع کنند، مطمئن باشید اگر از این روشهای مناسکی استفاده کنیم، خودبخود فرهنگ کتاب و کتابخوانی نیز در میان مردم رواج پیدا می کند و یقینا افراد بیشتری مشتاق می شوند تا کتاب هایی را که در خانه دارند، وقف کنند.

استفاده بهینه و تناسب سازی نیت واقفین نسبت به نیاز جامعه است

حجت الاسلام احمد شرفخانی در پاسخ به این سئوال که یکی از مسائلی که که در حوزه وقف مطرح می شود، جایز نبودن تبدیل نیت واقف است، یعنی اگر واقفی نیتی از وقف داشته، باید همان را اجرا شود. اما آیا می توان با توجه به نیاز جدی جامعه به کتاب، برخی از این نیت ها تبدیل و اموال وقفی را در راه ترویج کتاب و کتابخوانی صرف کرد، بیان داشت: بر اساس شریعت اسلامی، اموال وقفی که واقف با نیت خاص وقف کرده است، لازم الاجراست و کسی نمی تواند خلاف نیت واقف عمل کند، بنابراین سازمان اوقاف و امور خیریه نیز مکلف است به هر نیب که در وقف نامه ذکر شده، عمل کند، اما گاهی استفاده بهینه و تناسب سازی نیت واقفین نسبت به نیاز جامعه است.

وی افزود: اما اگر واقفی تاکید کند که اموالش برای ترویج فرهنگ اسلامی مصرف شود می توانیم تناسب سازی کرده و اموال وقفی را صرف وقف کتاب و برنامه های فرهنگی کنیم. مثلا ما بر اساس نیت واقفین در ایام غدیر بیش از یک میلیون کتاب خطبه غدیر منتشر کردیم و در اختیار عموم قرار دادیم تا در مسابقه کتابخوانی غدیر شرکت کنند. در این مسابقه بیش از یک میلیون و 500 هزار نفر شرکت داشتند، بنابراین ما از هر روشی برای ترویج فرهنگ وقف کتاب استفاده می کنیم، علاوه بر این برنامه ها ما هر سال طرحی برای تجهیز کتابخانه های حوزه های علمیه داریم و سال آینده نیز در نمایشگاه کتاب تهران بیش از 500 و 600 میلیون کتاب های حوزوی خریداری و در اختیار حوزه ها قرار خواهیم داد.

معاون فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه همچنین خاطر نشان کرد: در استانهای مختلف نیز برنامه های متعددی برای گسترش کتابخانه های وقفی و تجهیز کتابخانه ها در مدارس، بیمارستانها و ... در دستور کارداریم. همچنین هر سال در مسابقات بین المللی قرآن از بخش نیت واقفان در بخش پژوهش های قرآنی هزینه هایی داریم و مقالات بین المللی را جمع آوری و در قالب کتابی منتشر می کنیم ودر اختیار پژوهشگران قرار می دهیم.

وی برگزاری کنگره عاشورا پژوهی را از دیگر برنامه های سازمان اوقاف و امور خیریه عنوان  کرد که خروجی آن نیز در عرصه پژوهشی و کتاب عاشورایی بسیار راهگشاست. 

پایان پیام/