معرفی صنایع دستی آذربایجان غربی

خبرگزاری شبستان//ارومیه

تمدن غنی چندین هزار ساله ایران در برابر تمدن های نه چندان دور اروپایی و آمریکایی هر گردشگری را متحیر می سازد و او را ترغیب می کند تا تکه ای از این سرزمین کهن را به عنوان خلاصه ای از تاریخ ایران زمین، به سوغات ببرد و این تکه ارزشمند برای گردشگران، همان صنایع دستی است که روح و عشق انسان شرقی در آن پیوند خورده و این اعجاب سرزمین ایران است که گردشگران را متمایل می سازد تا از هر گوشه ای سوغاتی ارزشمند به ارمغان ببرند.

جهانیان با وجود تنوع و تکثر صنایع دستی ایران تنها با تعداد محدودی از این صنایع آشنا هستند ولی معرفی صنایع دستی ایران و استان ها می تواند در صنعت گردشگری و اقتصاد کشور تأثیرگذار باشد. بافت عشایری، روستایی و شهری به همراه اقلیم و مواد اولیه متنوع، تولید صنایع دستی متنوعی را در سطح کشور منجر شده است.

آذربایجان غربی یکی از کانون‌های صنایع دستی ایران محسوب می‌شود که با وجود قومیت های مختلف، ایلات و عشایر و روستاهای متعدد، از صنایع دستی هنرمندانه و با ارزشی برخوردار است.

دراین استان 60 رشته صنایع دستی بومی وجود دارد که فرش دستباف، گلیم، چوب، سفال، تذهیب و معرق از جمله مهم ترین آنها هستند.

انواع صنایع دستی استان از قبیل قالی بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، سرامیک سازی، کنده کاری روی چوب، چرم سازی، مجسمه سازی، گیوه بافی، سفال‌گری و سرامیک سازی، فرآورده‌های پوست و چرم، هنرهای مرتبط با فلز، چوب، حصیربافی، طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلدسازی سنتی، گیوه‌دوزی و نمدمالی و علاوه بر آن‌ها پیراهن بافی، کوزه گری، سبد بافی، سجاده بافی و بافت چادرهای کتانی، پارچه‌های دستی، صنایع چوبی تزیینی مانند انواع مجسمه‌های حیوانات، ‌وسایل بازی شطرنج، تخته نرد، جعبه و میز آرایش بانوان و نقاشی روی چرم دارای معروفیت ملی است.

صنایع دستی به مجموعه ای از هنرها و صنایع اطلاق می شود که به طور عمده با استفاده از مواد اولیه ی بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی محصولاتی ساخته می شود که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل، وجه تمایز اصلی این گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه ای می باشد.
 

این صنایع هم حالت کارگاهی و هم خانگی و قابلیت استقرار در شهر و روستا را دارد و بدون نیاز به تکنولوژی های پیشرفته، متکی به تخصص های بومی و سنتی است و قسمت اعظم مواد اولیه مورد استفاده در آن از داخل کشور تهیه می شود.

صنایع دستی دارای ویژگی های هنری و مصرفی به طور توأمان بوده و علاوه بر داشتن جنبه مصرفی قوی، برخوردار از بینش، ذوق، اندیشه و فرهنگ تولید کننده نیز است.

بسیاری از جهانیان صنایع دستی ایران را در موزه ها، نمایشگاه ها و فروشگاه های محل سکونت خود مشاهده می کنند، ولی اعجاب این آثار به حدی است که آن ها را به پایگاه های تولید خود جذب می کند و این گونه است که گردشگران بی شماری تمایل دارند تا بازارهای قدیمی ایران را به عنوان کانون تولید صنایع دستی، نظاره کنند.

در آذربایجان غربی، صنایع دستی شهری و روستایی از گذشته‌های بسیار دور متداول بوده است. در این میان هر یک از شهرهای استان به صنعت خاصی شهره هستند بطوریکه برخی از صنایع مانند قالی بافی و گلیم بافی و جاجیم بافی تقریبا در تمام نقاط استان رواج دارد.

در اطراف ارومیه گلیم، جاجیم، پیراهن بافی، کوزه‌گری، سبدبافی، کیسه حمام، سجاده و بافت چادرهای کتابی متداول است. در شهر ارومیه ساخت مصنوعات چوبی رواج کامل دارد.
 

در شهرستان میاندوآب قالیبافی، حصیربافی و کوزه‌گری از صنایع قابل اهمیت است. بخش تکاب شهرستان میاندوآب، از نواحی عمده قالیبافی آذربایجان غربی است و قالی‌های آن مشهور است.
 

در ناحیه مهاباد بافت جوراب‌های پشمی، فرش، کلاه، دوخت لباس زنان و مردانه، پشه بنددوزی، جاجیم، سجاده و ساخت ظروف چوبی از چوب‌های جنگلی متداول است.
 

در شهرستان خوی تبدیل پشم به نخ، بافت گلیم، شال گردن، پیراهن و جاجیم از صنایع روستایی محسوب می شود.

در شهرستان ماکو قالیبافی و بافت جاجیم، گلیم، پیراهن، دستکش، جوراب، حصیر و سبد از صنایع عمده است. ماکو از نواحی بزرگ قالیبافی آذربایجان غربی محسوب می‌شود.
 

پولک دوزی یکی از هنرهای دستی زیبای شهرستان بوکان و مهاباد است و شاهین دژ و تکاب از نواحی عمده بافته های داری (قالی، گلیم، جاجیم و...) در استان محسوب می شود.

همچنین نوعی قلاب دوزی شبیه آن چه در شمال کشور بویژه رشت جریان دارد در مهاباد نیز رایج است اما شباهتی بین تولیدات این 2 شهر وجود ندارد.
 

بافتن برک (به طرز محلی)، بافتن شال کمر پشمی و باشلوق نیز از صنایع دستی شهر نقده محسوب می شوند، وجود روستاها و عشایر متعدد باعث تنوع صنایع دستی در نقده شده و صنایع عشایری در این خطه رواج کامل دارد.

در گذشته‌های نه چندان دور کوزه ‌گری بدون چرخ و صرفا به وسیله دستکاری بود که افراد زیادی از ایلات و عشایر منطقه آذربایجان غربی با آن آشنا بودند و به آن اشتغال داشتند ولی امروزه کوزه ‌گری تنها با چرخ آن هم در روستای فرحزاد به عنوان مرکز صدور انواع کوزه رواج دارد.

بادش بافی نیز از صنایع دستی کهن ایلات آذربایجان غربی است، بادش لوله‌ای بافته شده از پشم است که از مچ پا تا زانو را می‌‌پوشاند و بندی هم در زیر کف پا دارد. بادش مخصوص مردان است و آن را معمولا از روی شلوار می‌پوشند.
 

این صنعت هنوز هم در میان ایلات آذربایجان رواج دارد.
 

قالی بافی و گلیم بافی آذربایجان غربی به علت تنوع در رنگ و نقش، از امتیاز خاصی نسبت به سایر نمونه های مشابه خود، در بازار فروش و در بین خریداران دارد.

نقش افشار و شاه عباسی از جمله نقشه های خاص قالی بافی در این استان هستند اما بطور کلی در مورد تاریخچه قالی بافی در استان آذربایجان سند تاریخی در دست نیست.
 

هم اکنون هنرمندان این استان نقشه های قالی بافی سایر مناطق همچون ماهی، حوض و ترنج را نیز می بافند و به علت همجواری با استان آذربایجان شرقی که یکی از مراکز مهم و معروف قالی بافی در جهان است، از نقشه های این استان الهامات زیادی گرفته اند.
 

طرح های بافت قالی در شهرستان خوی و تکاب نیز با عناوین قبا و ماهی معروف هستند.
 

مهم ترین مراکز قالیبافی استان شهرهای تکاب و میاندوآب و مناطق روستایی و عشایری آن است.
 

گلیم بافی دیگر هنر دستی مردمان این دیار است و در بخش هایی از این استان، گلیم سوماک نیز بافته می‌شود.
 

رنگرزی و چاپ های سنتی

کلیه فرآورده‌هایی که به وسیله قلم مو قالب و شابلون رنگ آمیزی می‌شود و پذیرای نقش می‌شود جزو چاپ‌های سنتی به حساب می‌آیند البته در آذربایجان غربی عمدتا در زمینه رنگرزی فعالیت می‌شود.
 

رودوزی‌های استان عمدتا در زمینه “ممقان دوزی” انجام می‌شود، تولید این هنر - صنعت در انحصار زنان و دختران خانه دار است. مواد اولیه مورد نیار نخ ابریشم رنگین پارچه است. بیشتر محصولات این رشته در تهیه کلاه بکار می‌رود البته در حال حاضر زیرلیوانی، کمربند، کفش، جلیقه و رومیزی نیز از آن تهیه می‌شود.
 

در کنار این صنعت باید از صنایع چرم سازی، معرق روی چوب، رنگرزی، چاپ های سنتی و رودوزی به عنوان دیگر صنایع زنده استان آذربایجان غربی نام برد که به شکل های گوناگون به بازار عرضه می شوند.

در منطقه آذربایجان غربی و به ویژه شهر ارومیه هنر منبت بیش از 200 سال قدمت دارد، تاریخچه منبت کاری و سایر هنرهای چوبی در آذربایجان غربی به درستی روشن نیست وفقط از طریق آثار موجود در مساجد و بناهای تاریخی می توان پیشینه این هنر را دریافت.
 

 صنعت چرم
بکارگیری چرم در زندگی انسان سابقه دیرینه ای دارد که این امر از مقاومت و کیفیت چرم ناشی می شود.

ساخت چاروق، زین اسب و کفش در ارومیه نیز از سابقه دیرینه ای برخوردار است.
 

 معرق چوب
در این صنعت هنرمند، بجای استفاده از رنگ در تابلو، از چوب های رنگی برای خلق آثار هنری استفاده می کند.

این هنر سال های طولانی در استان آذربایجان غربی از رشد و رواج خوبی برخوردار بوده و عمده ترین مرکز تولید آن ارومیه است.

 سوزن دوزی
در این رشته هنری،‌ زمینه اصلی پارچه را از بخیه می پوشانند تا زمینه تازه ای از نقش و نگار ایجاد می شود.

طرح های سوزندوزی بیشتر ذهنی و ناشی از برداشت های شخصی هنرمندان است.

متاسفانه صنایع دستی ایران همواره در حاشیه قرار گرفته، در حالی که ارزش این صنایع به لحاظ هنری، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی به حدی است که ضمن کسب جایگاهی ارزنده در میان اقلام صادراتی کشور، جاذبه ای برای گردشگران محسوب می شود؛ چرا که بیشتر گردشگران ایران با هدف تجارت و خرید وارد کشور می شوند و معرفی این تولیدات اصیل و جاذب می تواند این افراد را ارضا نماید.
 

با وجود توانمندی بالایی که در آذربایجان غربی در این عرصه وجود دارد برخی مشکلات در این حوزه موجب شده استان از تمام توان خود برای سود آوری در این زمینه بهره مند نباشد.
 

کارشناسان صنایع دستی در استان معتقدند که بالا بودن قیمت تمام شده صنایع که به دلیل بالا بودن هزینه تولید است، عدم حمایت از صنعتگران و هنرمندان فعال در این عرصه، استقبال نکردن مردم از خرید صنایع دستی داخلی، نبود رغبت در میان جوانان برای فعالیت در این حوزه با وجود اشتغالزایی مطلوب در آن، همه از جمله مشکلاتی است که دامنگیر این حوزه در آذربایجان غربی است.
 

در این میان کارشناسان اقتصادی معتقدند که بیشترین حمایتی که می توان از صنعتگران در این حوزه کرد، تامین بازار فروش است که لازم است تا بخش خصوصی هم وارد این حوزه شود.
 

بازاریابی و به ویژه بسته بندی تولیدات و آثار صنایع دستی و هنرهای سنتی استان راه گشای حل بسیاری از مشکلات این عرصه خواهد بود چرا که بسته بندی مطلوب و استاندارد، وسیله ارتباط ذهنی خریدار و فروشنده است و موجب افزایش رغبت مشتریان برای خرید خواهد بود.
 

برگزاری نمایشگاه های متعدد داخلی و خارجی راه حل مناسبی برای در آمدزایی برای فعالان حوزه صنایع دستی است.

همچنین نبود نمایشگاه فروش صنایع دستی به صورت دائم در استان، موجب می شود تا محصولات هنرمندان بر روی هم انباشته شود و از سوی دیگر این آثار تا برپایی یک نمایشگاه استانی یا شهرستانی ، ماه ها در کارگاه های تولیدی و خانگی منتظر بمانند و خاک بخورند.
 

عشایر استان آذربایجان غربی از دیر باز در زمینه تولید صنایع دستی اشتغال داشته اند.
 

آنها باتوجه به نوع زندگی خود مجبور بودند وسایل زندگیشان را خود تولید نمایند. از بهترین صنایع دستی آنان باید به قالی، گلیم ، جاجیم، فرش، جوراب و کپن اشاره کرد که برخی از آنها شهرت جهانی دارند.
 

بنا به گفته مسئولان تنها سه هزار کارگاه صنایع دستی در مناطق عشایری آذربایجان غربی فعالیت می کنند که این تعداد گارگاه صنایع دستی هم اکنون 25 درصد از صنایع دستی استان را تولید و روانه بازار مصرف می کنند.
 

بطور کلی صنایع دستی و سوغات و خوراکی های متنوع که خاص استان آذربایجان است، می تواند به عنوان جاذبه ای هنری که ریشه در فرهنگ مردم اقوام مختلف این استان دارد، در کنار سایر جاذبه های طبیعی، فرهنگی و تاریخی، گردشگران را از سراسر ایران و حتی جهان به سمت این بخش از خاک کشور هدایت کند.

پایان پیام/