ریحانة النبی را باید با آیات وحی شناخت

حجت الاسلام محسن ادیب بهروز، عضو هیئت علمی گروه معارف دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران و مدیر گروه رشته تاریخ اسلام حوزه خواهران در رابطه با معیارها و شاخص های موجود برای تحلیل گزارش های تاریخی درباره حضرت فاطمه (س) به خبرنگار شبستان گفت: روش ما در بررسی گزارشات تاریخی و رد یا قبول آنها، غالباً روش های انسانی است به عبارت دیگر اگر گزارشی صرفا از «فراوانی منابع» برخوردار باشد یا در «منابع معتبر شیعی» ذکر شده باشد، پذیرفته می شود. در صورتی که این روشها با وجود پیامدهای منفی که به دنبال دارند، نمی توانند در بررسی یک گزارش تاریخی، جواب درستی برای سوالات موجود به دست دهند.

ملاک ها و معیارها؛ گاه پاسخگو نیست 

وی افزود: گاه وقتی فردی در برابر یک گزارش تاریخی قرار می گیرد با روشهای موجود، قدرت تشخیص صحت یا عدم صحت این گزارش را ندارد. به عنوان مثال گزارشی نقل شده است که روزی پیامبر به سمت منزل حضرت زهرای مرضیه (س) می رفتند در حالی که بسیار غمگین بودند اما هنگام بازگشت اصحاب، پیامبر را خندان و متبسم ملاقات کردند از حضرت دلیل این ماجرا را پرسیدند و رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: فاطمه (س) و علی (ع) بر سر مساله ای اختلاف داشتند و من آن دو را آشتی دادم!؟ آیا یک محقق یا یک خواننده می تواند با روشهای موجود، صحت یا عدم صحت این گزارش را تشخیص دهد؟

حجت الاسلام ادیب بهروز تصریح کرد: براساس روش های موجود که ملاک ما، «فراوانی منبع» یا « ذکر آن را گزارش در منابع معتبر شیعه» است، گزارش فوق الذکر هم از فراوانی منبع برخوردار است و هم در منابع معتبر شیعه مانند کتاب علل الشرایع ذکر شده است. اما از طرفی آیا می توان تصور کرد که واقعاً چنین چیزی رخ داده باشد؟

چرا گزارشهای تاریخی نادرست زیاد است؟  

وی در ادامه با اشاره به یک ضابطه اشتباه در تحلیل گزارشات تاریخی تصریح کرد: ضابطه اشتباهی که در تحلیل بسیاری از گزارش های تاریخی وجود دارد، مقایسه اهل بیت با خود است یعنی ما بلافاصله شخصیت اهل بیت (ع) را مانند شخصیت خود فرض می کنیم و سپس در تحلیل و نقد گزارش اینگونه بیان می کنیم که آنها نیز انسانهایی مانند ما بوده اند، بنابراین در مقابل فلان اتفاق یا رخداد نیز مانند ما عمل می کنند در حالیکه این ضابطه درصد گزارشات خلاف را افزایش می دهد.

مدیر گروه رشته تاریخ اسلام حوزه خواهران خاطرنشان کرد: اگر روشی فراتر از روشهای موجود برای تحلیل گزارش ها و روایات تاریخی وجود داشته باشد یعنی روش یا شاخصی غیربشری که در عین حال از جهت عقلی نیز قابل اثبات است، چنین مشکلاتی ایجاد نمی شود. به عبارت دیگر اگر در آغاز کار، شخصیت امیرالمومنین (ع) یا شخصیت حضرت زهرا (س) توسط خالق و به درستی برای من ترسیم شود، تشخیص گزارش صحیح یا ناصحیح نیز برای من آسان تر خواهد بود.

حجت الاسلام ادیب افزود: دلیل لزوم یک شاخص و ضابطه غیربشری در این زمینه آن است که مخلوق هر چه هم امین و راستگو، اما به هر حال تنها یک تصویرظاهری را می بیند و نمی تواند جزئیات یک رفتار را آن چنان که در واقع و در اصل وجود داشته است ترسیم نماید تا من محقق بتوانم امروز با مراجعه به گزارش او، به واقعیت دست یابم، علاوه بر این براساس تحقیقات تجربی در منابع موجود تاریخی، دسترسی ها به گزارشات واقعی حداکثر 20 درصد است یعنی اگر بدانیم منابع کهن تاریخ اسلام در چه شرایطی، با چه امکاناتی و تحت نفوذ و دستورالعمل چه قدرتهای سیاسی و اجتماعی تالیف و تدوین شده است و گذشته از آن، هر خبر یا هر مطلبی تا چه میزان دستخوش تغییر و تبدیل می شود، ضرورت این شاخص غیربشری را بیشتر درک خواهیم کرد.

چرا نیازمند شاخص های قرآنی هستیم؟

وی تاکید کرد: کنار هم قرار دادن این مباحث این نتیجه را به دست می دهد که ما در تحلیل رفتار اهل بیت (ع) و افرادی که در ردیف های نزدیک انتساب به آنها قرار دارند، نیازمند یک پیش فرض و تصویر قرآنی از آنها هستیم یعنی ابتدا و قبل از هر چیز می بایست شخصیت معصوم با نگاه قرآنی بررسی شده و تصویر درستی از طریق منبع وحی در دسترس ما باشد. این تصویر قرآنی به عنوان یک مبنا و شاخص قرار می گیرد تا بتوان به کمک آن سایر موارد و گزارش ها را مورد بررسی علمی قرار داده و ضریب خطا را تا حد ممکن کاهش داد.

این استاد دانشگاه در ادامه یادآور شد: خوشبختانه امروز این نوع نگاه در رابطه با شخصیت نبی مکرم اسلام (ص) در میان محققان اهل تسنن نیز پذیرفته شده است و با این دیدگاه، تالیفاتی از زندگی این بزرگوار ارایه شده است. اما همانگونه که مرحوم دکتر شهیدی نیز تصریح می کرد، اشکال موجود در این روش آن است که محققان تاریخ اسلام، از تخصص قرآنی برخوردار نیستند با این حال با توجه به اهمیت این موضوع به دلیل جایگاه ویژه اهل بیت (ع) کسب تخصص های قرآنی برای محققان تاریخ اسلام امری اجتناب ناپذیر است.

حجت الاسلام ادیب تصریح کرد: همانگونه که در مباحث کلامی در باب فقه، تمام دقن نظرها به کار گرفته می شود تا مشخص شود که آیا سخنی واقعاً به امام معصوم منتسب است یا نه، در بخش رفتاری نیز این دقت نظر دو چندان ضروری و لازم است چرا که در کلام، تشخیص اینکه آیا این کلام از ائمه معصومین (ع) نقل شده یا نه آسان تر است اما در رفتار، مبنای قضاوت ما، تنها گزارش یک بیننده از ماوقع است که تا چه حد توانسته است آن را صحیح ترسیم کند.

وی ضمن ضروری دانستن وجود یک پیش فرض و شاخص قرآنی دراین زمینه افزود: شاخص قرآنی این امکان را به محقق می دهد تا حتی قبل از مراجعه به نظر کارشناسانه دانشمندان و بزرگان شیعه مانند مرحوم صدوق، خود به این نتیجه برسد که این گزارش به هیچ وجه نمی تواند صحت داشته باشد.

ریحانه النبی(س) در کلام وحی  

عضو هیئت علمی گروه معارف دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران در بیان شاخص های قرآنی در رابطه با شخصیت بانوی بزرگوار حضرت زهرای مرضیه (س) گفت: دو نوع آیه در آیات قرآن درباره حضرت وجود دارد: 1- آیاتی که نام و اشاره به شخص در آن دیده نمی شود مانند سوره کوثر که همه مفسران معتقدند با توجه به گزارشات تاریخی این سوره در شان ایشان نازل شده است همچنین آیه تطهیر در سوره احزاب. گروه دوم آیاتی هستندکه در آنها با مشخص کردن فرد، به شخصیت این بانو اشاره می شود که آیه 42 سوره آل عمران از جمله این آیات است.

وی تصریح کرد: قرآن در پیام خود که توسط فرشتگان وحی نازل می شود 3 ویژگی خاص را نسبت به مریم عنوان می کند اما دلیل و سند ما در اینکه مصداق این آیه علاوه بر مریم به صورت قطع و یقین حضرت زهرا (س) است چیست؟ در ذیل این آیه در تفاسیر مختلف از پیامبر (ص) با تعابیر و ادبیات متفاوت (چینش کلمات متفاوت) با وجود «فراوانی در منبع » این روایت نقل است که حضرت، مصداق این آیه را 4 زن معرفی می کنند که عبارتند از: مریم، آسیه، حضرت خدیجه(س) و حضرت زهرا(س). به عبارت دیگر اگر من به عنوان یک شیعه این دغدغه را داشته باشم که بدانم آیا حضرت زینب (س) مشمول این آیه می شود یا نه، باید بدانم که با وجود تمام کمالاتی که در این بانوی بزرگوار و احیاگر نهضت عاشورا سراغ داریم، اما ایشان در شمار مصادیق این آیه قرار نمی گیرند چرا که پیامبر (ص) تنها این 4 بانو را مصداق این آیه ذکر فرموده است.

ادامه دارد...