سیره علمی امام سجاد(ع) در مقابل انحرافات/ مبارزه در محراب دعا

۱-خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ امروز شهادت چهارمین پیشوای شیعیان امام سجاد علیه السلام است. کسی که «سرور عابدان عالم» و پاسدار «وحی نبوی» و «خط علوی» و «شور حسینی» بود و نگذاشت واقعه عاشورا از ذهن ها پاگ شود.

امروز روز پر کشیدنِ مردی است که در سالیان دراز، غم عظیم عاشورا را لابه لای بغض‌های مناجات، به آسمان هدیه کرده است و از بی مهری های اهل زمین رها شده است و راه عروج و آسمانی شدن را پیش گرفته است.

*سیمای زین العابدین(علیه السلام)
امام سجاد علیه السلام در امر عبادت و مناجات با حضرت حق از همگان پیشی گرفته بود، چندان که مورد سوال و حتی اعتراض خاندان و یاران خویش قرار می گرفت. امام علیه السلام در هنگام ادای فریضه نماز، چنان خوف خدا سراسر وجودش را فرا می گرفت که تمام اعضای بدنش می لرزید و چون وارد نماز می شد چنان خشک و بی حرکت می ایستاد که جز آنچه باد از لباسشان تکان می داد دیگر حرکتی از او مشاهده نمی شد.

بسیاری از خانواده های محروم و نیازمند مدینه، شبانگاه از لطف و بخشش مردی ناشناس بهره مند می شدند که هرگز او را نشناختند مگر زمانی که علی بن الحسین (علیه السلام) در گذشت پس از آن بود که آن مرد ناشناس دیگر به سراغ آنان نیامد و دانستند آن امدادگر ناشناس، حضرت زین العابدین (علیه السلام) است.

امام سجاد علیه السلام با آنکه در بدترین شرایط زمانی می زیست و از سوی حاکمان جور، زیر شدیدترین فشارهای جسمی و روانی به سر می برد، در گسترش ایمان و پایداری و در احیای اسلام ناب محمدی و سیره جد بزرگوارش منحصر به فرد بود.

امام سجاد(ع) در عین آن که زینت عبادت کنندگان، بزرگمرد عبادت، عرفان وسجده بود، مجاهد بزرگ فی سبیل الله بود او در عین آن که کانون علم و اندیشه ومعرفت بود تواضع ویژه ای داشت و در عین آن که شکوه و جلال و ابهت خاصی داشت دارای حلم و بردباری و سعه صدر مخصوصی بود، و در یک کلمه کانون همه کمالات انسانی و ارزش های والای معنوی بود.

*امام سجاد و نهضت عاشورا
پیشوای چهارم شیعیان علیه السلام بعد از حضور در حماسه افتخار آفرین و عزت بخش عاشورای حسینی، از لحظه ای که در غروب عاشورا با شهادت پدر بزرگوار و سایر عزیزانش مواجه گردید برای ادامه راه آنان، مسئولیت سنگینی را به دوش کشید امامت امت، سرپرستی اطفال و بانوان، رساندن پیام عاشورا به گوش جهانیان، تداوم مبارزه با طاغوت و طاغوتیان و از همه مهم تر پاسداری از اهداف متعالی امام حسین علیه السلام که موجب عزت و افتخار عالم اسلام گردید، از جمله مسئولیت های آن امام همام به شمار می آید.

امام سجاد علیه السلام که در دوران امامت خویش در محدودیت شدیدی به سر می برد و حاکمان مستبد اموی سایه شوم خود را بر شهرهای اسلامی گسترده بودند و اهل ایمان از ترس مال و جان خود مخفی می شدند، با اتخاذ صحیح ترین تصمیم ها و موضع گیری های مناسب و به جا و با استفاده از مؤثرترین شیوه ها توانست از فرهنگ عاشورا و دستاوردهای ارزشمند آن که همان عزت و افتخار ابدی برای اسلام و مسلمانان و بلکه برای جهان بشریت بود به صورت شایسته ای پاسداری کرده و راه حماسه آفرینان کربلا را تداوم بخشد و یاد و نام و خاطره سالار شهیدان حضرت حسین بن علی علیهما السلام را جاودانه ساخته و بر بلندای تاریخ ابدی نماید.

امام زین العابدین علیه السلام در دوره اول که دوره ای پرهیجان و عبرت انگیز بود همانند قهرمانی بزرگ با گفتار و رفتارش حماسه آفرید و همچون یک انقلابی پرخروش، به دشمنان مقتدر خود، در برابر همه، پاسخ های دندان شکن و پرخاشگرانه داد.

در کوفه در مقابل عبیدالله بن زیاد - آن وحشی خونخواری که از شمشیرش خون می ریخت و سرمست باده غرور بود - آنچنان سخن گفت که ابن زیاد دستور داد: او را بکشید! و اگر دفاع جانانه حضرت زینب علیها السلام نبود و اینکه باید این ها را به عنوان اسیر به شام می بردند، به احتمال زیاد مرتکب قتل امام سجاد علیه السلام نیز می شدند.

در بازار کوفه، هم صدا و همزمان با عمه اش زینب (س) و با خواهرش سکینه سخنرانی کرد و مردم را به هیجان آورد و حقایق را آشکار ساخت و در شام، چه در مجلس یزید و چه در مسجد، در برابر انبوه جمعیت جنایت های دستگاه حاکم و حقانیت اهل بیت علیهم السلام برای امامت و خلافت را روشن کرد و به مردم هشدار داد.

حساس ترین سخنان امام سجاد (علیه السلام) که تحولی عظیم در بینش مردم نسبت به امویان ایجاد کرد و معادلات یزید را بر هم زد و خط مشی او را نسبت به اهل بیت (علیهم السلام) کاملاً تغییر داد خطبه ای است که آن حضرت در جمع مردم و رجال سیاسی و دینی شام ایراد کرد و این خطبه که در مسجد شام ایراد گردیده اوج موفقیت امام سجاد (علیه السلام) در ابلاغ رسالت و تبلیغ عاشورا و تداوم خط شهیدان کربلاست.

امام سجاد علیه السلام در مدت 35 سال حیات پربرکتشان بعد از واقعه عاشورا، به روش های مختلف نهضت عاشورای حسینی را در جامعه زنده می کردند که خود مبارزه شدیدی علیه دستگاه حاکم به شمار می رفت.

*امام زین العابدین (ع) از نگاه دیگران
امام خمینی(ره) در خصوص چهارمین پیشوای شیعیان می فرمایند: «جناب علی بن الحسین از بزرگترین نعمت‌هایی است که ذات مقدس حق بر بندگان خود به وجودش منت گزارده و آن سرور را از عالم قرب و قدس نازل فرموده برای فهماندن طرق عبودیت به بندگان خود.»

مقام معظم رهبری در خصوص نقش حضرت امام سجاد (علیه‌السلام) در تحلیل حادثه عاشورا فرمودند:«امام سجاد به تعلیم و تغییر اخلاق در جامعه‌ی اسلامی كمر بست. چون طبق تحلیل آن امام بزرگوار، بخش مهمی از مشكلات اساسی دنیای اسلام كه به فاجعه‌ی كربلا انجامید، ناشی از انحطاط و فساد اخلاق مردم بود.»

ابو حمزه ثمالی می گوید: علی بن حسین شبانه مقداری غذا بر دوش خود گذاشته و در تاریکی شب به صورت مخفیانه به فقرا می رساند و می فرمود: «صدقه ای که در تاریکی شب داده شود، غضب خداوند را خاموش می کند.»

ابن حجر هیتمى کی از علمای اهل تسنن نیز در خصوص امام سجاد (ع) می گوید: «و زین العابدین هذا هو الّذی خلف اباه علماً وزهداً وعبادة... وکان زین العابدین عظیم التجاوز والعفو والصفح؛ و زین العابدین کسى است که جانشین پدرش در علم و زهد و عبادت بود، او زینت عبادت کنندگان بوده و بزرگوار، و داراى گذشت و بخشش بود.»

*توجه امام سجاد(ع) به عفو و گذشت
حجت الاسلام «علیرضا نخعی پور» کارشناس مذهبی و معاون فرهنگی حوزه علمیه خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار شبستان اظهار داشت: امام سجاد علیه السلام در 2 بُعد مهم ارتباط با خدای متعالی و خلق خدا دارای سیره ای قرآنی بودند و عبادت و نیایش ایشان در پیشگاه خدا آن گونه بود که سیّد العابدین و زین العابدین لقب یافتند.

معاون فرهنگی حوزه علمیه خراسان جنوبی ادامه داد: در ارتباط با مردم اصل رفتار و سیره حضرتشان بر عفو و گـذشت بود و حتی در اخلاق بزرگوارانه ایشان بارها بدى را به نیکى پاسخ دادن دیده شده است و توجه بـه نـیازمندان و رسیدگى به مشکلات آن ها از جمله نکات ویژه سیره امام سجاد (ع) است البته امام سجاد علیه السلام در برابر حکام جور و ظالمین عصر مانند پدران بزرگوارش، شجاعانه موضع سخت میگرفت که سـخـنـان و خطبه های کـوبـنـده آن حـضـرت در بـرابـر مستکبرینی چون ابن زیاد و یزید ملعون بهترین گواه براین مطلب است.

۱​- چرا به ایشان لقب سجاد داده شده است؟ به دلیل سجده های طولانی ایشان در نماز و نیز سجده های شکرش بود آن گونه که امام باقر علیه السلام فرمود: پدرم، هیچ یک از نعمت های الهی را یاد نمی کرد، مگر آنکه سر به سجده می نهاد و هیچ حادثه ناگواری از او رد نمی شد، جز آنکه سجده می کرد و هیچ نیرنگ حیله گری از او دفع نمی گردید، مگر آن که سر به سجده می نهاد و از هیچ نماز واجبی فراغت نمی یافت، مگر اینکه به سجود می رفت و هرگز موفق به اصلاح و آشتی بین دو نفر نمی شد، جز آن که سجده شکر به جای می آورد. 

نشانه های سجود در تمام اندام سجده امام سجاد(علیه السلام) آشکار بود از این رو ایشان را «سجاد یعنی بسیار سجده کننده» نامیده اند.

۲- امام سجاد(ع) در کنار عمه خود، حضرت زینب (س)، برای زنده نگه داشتن واقعه کربلا چه نقشی ایفا کردند؟ نقش امام سجاد علیه السلام در کربلا و بعد از واقعه عاشورا نقش پررنگی را ایفا کردند و امامت کاروان اسرا با ایشان بود و امام حضرت زینب سلام الله علیها اوست! 

البته شرایط جسمی ایشان در واقعه عاشورا محدودیت های حکمت گونه‌ای را ایجاد کرده بود اما در اثرگذاری آن حضرت در زمینه احیای نهضت عاشورا و بیان حق هیچ وقفه‌ای ایجاد نکرده بود.

ایراد خطبه‌های روشنگرانه در شام و بیان اوصاف و ویژگی‌های اهل بیت علیهم السلام در سرزمینی که نامی از معارف درست نشنیده بودند، بیان مظلومیت های امام حسین (علیه السلام) و فساد دستگاه حاکمه در موقعیت های گوناگون، مجلس ذکر مصیبت و ... از جمله اقدامات مهم امام سجاد (ع) در زمینه احیای نهضت عاشورا است.

۳- صحیفه سجادیه چه زمانی توسط امام سجاد نوشته شده و در چه باب است؟ صحیفه سجادیه بعد از سفر کربلا و در ایام حضور امام سجاد (علیه السلام) در مدینه نوشته شده است و حاوی دعاهای امام است که در موضوعات مورد نیاز یک زندگی مومنانه ایراد شده است. در صحیفه سجادیه به موضوعاتی چون توحید، نبوت، امامت، معاد، قبر و برزخ، حقوق فردی و اجتماعی، سیاست، اقتصاد و غیره پرداخته شده است البته آنچه از صحیفه امام به دست ما رسیده است ۵۴ دعا است.

امام خمینی (ره) در مورد این کتاب باارزش می فرمایند که «صحیفه کامله سجادیه، نمونه کامل قرآن صاعد است و از بزرگترین مناجات عرفانی در خلوتگاه انس است که دست ما کوتاه از نیل به برکات آن است؛ آن کتابی است الهی که از سرچشمه نور اللَّه نشأت گرفته و طریقه سلوک اولیای بزرگ و اوصیای عظیم الشأن را به اصحاب خلوتگاه الهی می‏آموزد.»

۴- در مورد مناجات انجیلیه حضرت سجاد(ع) توضیح دهید؟ مرحوم علامه میرزا عبد الله اصفهانی در مقدمه کتاب الصحیفه الثالثه السجادیه در باره این مناجات می نویسد: «مناجات انجیلیه مفصل ترین مناجاتی است که از امام سجاد (ع) نقل شده و من آن را در کتابی از مولفات قدماء امامیه (رضوان الله علیهم اجمعین) دیده ام.»

این دعا معروف به انجیلیه است و وجه تسمیه آن این است که فقرات این دعا شبیه اکثر فقرات و مواعظ انجیل است که بر حضرت عیسی (ع) نازل شده و نه انجیلی که هم اکنون بین نصاری است.

۵- امام سجاد در زمان امامت خود چگونه با انحرافات مبارزه می کردند؟ امام سجاد علیه السلام در دوران امامت خود مواجه بودند با انحرافات عمدتا عقیدتی که به دلیل حمایت جریان حاکم از عقیده هایی که موافق ظلم حاکم بودند و نیز از، طرفی ورود افکار افراد به دور از سرچشمه اصلی اسلام در میان مردم به شدت و با انواع مختلف رواج یافته بود.

امام علیه السلام با همه توان و در حد ممکن با روش های مبارزاتی خود در قالب‌های پند واندرز، دعا و مناجات، کادرسازی و تربیت شاگردان خاص و نخبه با این جریانات منحرف برخورد می کردند. 

ایشان تلاش داشتند تا جامعه اسلامی تحت تاثیر جریانات انحرافی قرار نگیرد و با تعالیم و معارف والای اسلامی آشنا شوند تا مردم در مقابل هر انحرافی بتوانند ایستادگی کنند.