به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از پایگاه خبری حوزه هنری؛ کتاب «ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی» با این فرضیه شکل می‌گیرد. در مقدمه کتاب نگارنده پس از نگاهی اجمالی به تاریخچه تعزیه یا شبیه‌خوانی به این نکته اشاره می‌کند که «آنچه این نمایش آیینی را از سایر تظاهرات مذهبی مربوط به وقایع تاریخ اسلام و به ویژه حماسه عاشورا متمایز می‌سازد، نه آرایه‌هایی چون دکور، صحنه، لباس و وسایل بلکه وجود سه عنصر «کلام منظوم (ادبیات)»، «موسیقی»و «نمایش» در پیوندی تنگاتنگ با یکدیگر است. چنانچه اگر یکی از سه عنصر فوق را حذف کنیم، آنچه باقی می‌ماند شبیه‌خوانی نخواهد بود، در حالی‌که با حذف یا تقلیل سایر عناصر تنها مجلس ساده‌تری خواهیم داشت.»
«ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی» در سه فصل کلی طراحی شده که هر کدام بخش‌های متعددی را شامل می‌شوند. فصل اول با عنوان «تعزیه و اساطیر»، که شاید بتوان آن را مهم‌ترین و بحث برانگیز‌ترین فصل این پژوهش به شمار آورد و حجیم‌ترین بخش کتاب را به خود اختصاص داده است، شامل بخش‌های «حضور اساطیر در شبیه‌خوانی»، «نمود اندیشه اساطیری و عرفانی در مجالس تعزیه» و «نگاهی تطبیقی در زمینه شخصیت‌پردازی در ادبیات ایران و تعزیه» است.
نگارنده در این فصل «حضور اساطیر در شبیه‌خوانی» را از چهار منظر: تأثیر شرایط اقلیمی ایران در شکل‌گیری اسطوره‌های ایرانی و نمایش شبیه‌خوانی، نگاهی اجمالی بر تاریخچه و چگونگی پیدایش شبیه‌خوانی و ارتباط آن با آیین‌های اساطیری، قراردادهایی که تعزیه را بدل به نمایش اساطیری می‌سازند و حضور شخصیت‌های اساطیری و عرفانی در مجالس تعزیه، مورد بررسی قرار داده است. این فصل ضمناً دو ضمیمه به پیوست دارد که در یکی به طور اختصاصی به چگونگی ظهور و بروز اسطوره‌های آناهیتا و سیاوش در مجالس شبیه‌خوانی می‌پردازد و دیگری معرفی و انتشار نسخه‌ای از مجلس «اسیر شدن شهربانو» (سرداری امام حسن (ع) است، مجلسی که تحت تأثیر حماسه‌های اساطیری و ملی ایران زمین سروده شده است.
فصل دوم تحت عنوان «تأثیر ساختار و الگوهای موجود در قصص ایرانی بر تعزیه» شامل دو بخش ساختار مجلس تعزیه و تأثیر ادبیات و قصص ایرانی بر آن و الگوهای موجود در قصص ایرانی و مجالس تعزیه است که در بخش دوم این فصل، سیزده الگوی رایج در قصص ایرانی که به شبیه‌خوانی راه یافته‌اند مورد بررسی قرار می‌گیرند از جمله: نبرد پهلوانان، انتقام، خواب، جستجوی عاشق برای رسیدن به معشوق، سفر، گریز به سرزمین بیگانه، آزمون قهرمان، پرهیز قهرمان از عشق آلوده به گناه، قلعه‌گشایی، هدیه خداوندی، نجات کودک منجی، جستجوی پدر، تعقیب یک حیوان و ماجرایی جدید.
این فصل نیز شامل سه ضمیمه: «نگاهی به مجلس سلیمان وبلقیس»، نسخه کامل «مجلس شهادت شاهزاده محمد عابد» (نمونه‌ای از بکارگیری الگوهای سفر و نبرد پهلوانان در مجالس تعزیه) و «اسامی برخی از مجالسی که در آنها بهره بردن از الگوهای مورد استفاده قصص ایرانی به روشنی دیده می‌شود» است.
فصل سوم با عنوان «حضور شعر کلاسیک در مجالس تعزیه» با بخش‌هایی چون: منابع ادبی تعزیه، حضور اشعار شاعران شناخته شده فارسی در مجالس تعزیه، چرا تعزیه به شعر است؟، شعر فارسی چه امکاناتی را در اختیار سراینده مجلس می‌گذارد؟، استفاده از اشعار مشهور با توجه به معنای صوری و درونی آنها، شعر غنایی در خدمت شعر نمایشی و…، به تأثیرات صوری و معنوی متون مکتوب شعر کلاسیک بر تعزیه‌نامه‌ها می‌پردازد.
کتاب ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی که توسط انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده و در دسترس عموم قرار گرفته است، ویرایشی نو از کتاب «تأثیر ادبیات مکتوب بر مجالس شبیه‌خوانی» است که پیش از این در سال ۱۳۸۶ توسط چهارمین جشنواره تئاتر ماه و انتشارات پرسمان به چاپ رسیده و از کتب نایاب به شمار می‌آمد. این کتاب بر اساس رساله پایان‌نامه دکتری نگارنده در رشته پژوهش هنر، که در سال ۱۳۸۵ در دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس از آن دفاع شده، نگارش یافته است.
در بخشی از این کتاب آمده است: «شبیه‌خوانی، یا چنان که عوام آن را می‌نامند، «تعزیه» نمایشی است که به همت ایرانیان شیعه‌مذهب بر محور واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، پیشوای سوم شیعیان، شکل گرفت. بعدها داستان‌های دیگری از زندگی پیامبران، ائمه، اولیا و یارانشان، و نیز داستان‌هایی با مضامین اخلاقی، حماسی، و غیره به آن افزوده شد. تعزیه نمایشی مذهبی و آیینی و بخشی از مراسم عزاداری شیعیان برای بزرگداشت اولیای دین است که هر سال به مناسبت‌های گوناگون، به‌ویژه در ماه‌های محرم و صفر، اجرا می‌شود. این مراسم دارای چنان قدرت و نفوذی است که حتی پیروان سایر ادیان و مذاهب در ایران و بیگانگان را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ چنان که پیتر چلکووسکی، مستشرق آمریکایی، آن را با عنوان «نمایش بومی پیشرو ایران» معرفی می‌کند.»
گفتنی است، «ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی» به قلم محمدحسین ناصربخت تولید مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری است که انتشارات سوره مهر منتشر کرده است. این اثر در سه فصل کلی طراحی شده که هر کدام بخش‌های متعددی را شامل می‌شوند.
نظر شما