به گزارش خبرنگار شبستان، نشست تخصصی (بایسته های عقلانیت و معنویت در تعلیم و تربیت از منظر علم دینی)، صبح امروز در محل پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
در این نشست که توسط گروه جریان شناسی فرهنگ دینی معاصر پژوهشکده مطالعات راهبردی فرهنگ، برگزار شد، دکتر (خسرو باقری)، دانشیار دانشگاه تهران به ارائه سخنرانی پرداخت.
مؤلف کتاب «هویت علم دینی»، در ابتدای سخنان خود به تشریح نظرات و روایات متعدد موجود در جامعه، در باب اقتضائات تربیت از منظر دین مبین اسلام و تطابق نظریه تربیت دینی با شرایط فردی و خانوادگی پرداخته و در ادامه به بررسی جایگاه عقلانیت و معنویت در وضعیت مطلوب تعلیم وتربیت و نقشه راه تحقق علوم تربیتی معطوف به معنویت پرداخت.
وی با اشاره به روایت های مختلفی که در جامعه ما از علم دینی ارائه شده است، اظهار کرد: با نگاه دایرة المعارفی، تصور می شود که علم دینی به معنای برگرفتن تمام جزئیات علوم از دین است که با دیدگاه یاد شده نمی توان درهم تنیدگی عقلانیت و معنویت را انتظار داشت.
باقری در ادامه دیدگاه ایدئولوژیک نگر را از دیگر روایت های موجود در راستای مبحث علم دینی خوانده و افزود: این دیدگاه علم را ایدئولوژیک دانسته و با اصالت دادن به ایدئولوژی و بر مبنای آن علم دینی را از آن استخراج می کند که این نگرش نه به عقلانیت و نه به معنویت وفا می کند؛ چراکه ایدئولوژیک دانستن علم به معنای تعرض به جنبه عقلانی و وجه ارزشمند علم است.
مبدع نظریه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی ، تصریح کرد: نقد علم بر مبنای ایدئولوژی جفا در حق علم است، بدان معنا که اعتبار علم در اتباط آن با واقعیت ها آشکار می شود و دیدگاه ایدئولوژیک نگر به علم دینی به معنویت نیز وفا نخواهد کرد؛ زیرا این امر در حکم میراندن دین به عنوان عنصر زنده ای است که قرار است به ایدئولوژی جان دهد.
وی در ادامه سخنان خود به دیدگاه دیگری در حوزه علم دینی اشاره کرده و افزود: روایت دیگر در حوزه علم دینی این است که نقطه آویز و اتصال علم را مشخص کنیم که بر اساس این روایت علوم از این جهت که واقعیت ها را در می یابند، در واقع فعل خدا را تبیین می کنند و دانشمندان در واقع در تحقیقات علمی خود افعال الهی را مطالعه می کنند و دینی شدن علم بدان معناست که نقطه اتصال واقعیت های دانشمندان را مشخص کنیم.
باقری تصریح کرد: این دیدگاه از سوی بزرگانی چون آیت الله العظمی جوادی آملی مطرح شده است و رویکردی مبارک بوده و دستاوردهای متینی دارد،؛ زیرا فضای تیره و تار عرصه علم را از بین می برد و با فوبیای علوم معاصر که در جامعه ما جریان داشته و دارد، مقابله می‌کند.
باقری در تشریح دیدگاه مذکور و نقد آن اظهار کرد: در این دیدگاه به تجربی و عقلانی بودن علم بها داده شده، اما به پیچیده بودن علم توجه نشده است و به اهمیت پیش فرض ها در علم ورزی دانشمندان کمتر توجه شده و تنها به علم در واقعیت و عالم مثال اکتفا شده است؛ یعنی این دیدگاه پروسه علم ورزی را نادیده و پایانه مفروض غیرقابل حصولی برای آن در نظر می گیرد.
دانشیار دانشگاه تهران در ادامه به ارائه توضیحاتی در خصوص ( دیدگاه تهذیبی) به علم دینی پرداخته و گفت: در این دیدگاه عناصر و دستاوردهای دینی مخالف علم طرد و نکات پاکیزه آن انتخاب می شوند که این رویکرد نیز به نتیجه نخواهد رسید؛ زیرا هر نظریه به مثابه سیستمی و اندامی است که پویایی آنان در گرو چارچوب مشخصشان است و در صورت نادیده گرفتن این هماهنگی ساختاری نه معنویت و نه به عقلانیت وفادار نخواهیم ماند.
باقری در ادامه با تأکید به وفاداری بر چگونگی و فرآیند تولید علم اظهار کرد: یکی از اصول عقلانیت توجه به چیستی علم است و علوم به‌ویژه علوم انسانی ، از پیش فرض های ویژه ای آغاز می شوند و هرکس متناسب با نگرش و منظر خود فرضیه پردازی می‌کند.
وی در ادامه با بیان آنکه نخستین گام در علم دینی عقلانیت است و در توجه به پیش‌فرض ها که جنس متافیزیکی و فرهنگی دارند؛ می‌توان از دین استفاده کرد.
این پژوهشگر ادامه داد: پشتوانه عقلانی داشتن پیش‌فرض ها به معنای پذیرش عقلانی آموزه های دینی است و پس از آن باید تناسب منطقی بین پیش‌فرض ها و فرضیه ها تناسب منطقی برقرار شود؛ یعنی پس از پذیرش عقلانی پیش فرض‌ها باید به عقلانیت علم و روش تجربی آن نیز وفادار بمانیم که در آن صورت به عقلانیت و معنویت نیز وفادار بوده ایم؛ بنابراین علم دینی نمی تواند به علم تجربی و نیز به دین بی اعتنا باشد و در این صورت است که مصونیتی برای علم و دین ایجاد کرده ایم.
برگزیده سیزدهمین جشنواره پژوهش فرهنگی سال، در ادامه سخنان خود با بیان این‌که تعلیم و تربیت می تواند یکی از نمونه های علم دینی باشد، تصریح کرد: تعلیم و تربیت اسلامی خدا را به عنوان هدف اتخاذ می کند و اوست که کانون معنویت است و هرکس به سهم خود از آن بهره برداری می کند و این هدف یعنی پروردگار متعال، در تعلیم و تربیت اسلامی به صورت یک اصل مسلم و جزمی تلقی نمی شود و خود اسلام نیز با چنین امری موافق نیست.
باقری در ادامه به ارائه نسبت تربیت با فرهنگ پرداخته و گفت: فرهنگ یک جامعه محصول طولانی تجربی انسان ها با یکدیگر است و در فرهنگ های بشری خرافات و نکات غیرعقلانی بسیاری به چشم می خورد که از این منظر تعلیم و تربیت شدیداً در معرض انتقال فرهنگ است؛ بنابراین تربیت باید به گونه ای تحقق پذیرد که با فرهنگ دیالوگ داشته باشد و صرفاً تابع آن نباشد.
وی در ادامه سخنان خود با اشاره به آیه 170 سوره بقره و آیه 8 سوره عنکبوت، اظهار کرد: آیات شریفه یاد نشانگر این است که در فرآیند تعلیم و تربیت باید رویکردی خردمندانه و عقلانی داشته و تبعیت محض از فرهنگ (خانواده و جامعه) نداشته باشیم. کهنگرش مطرح شده در این آیات بدان معناست که عقل درون فرهنگی نیست؛ بلکه برون فرهنگی است و می تواند فرهنگ را زیر ذره‌بین خود قرار دهد.
دانشیار دانشگاه تهران در ادامه سخنان خود با محور قرار دادن دو عنصر عقلانیت و معنویت در اصول و قواعد تعلیم و تربیت اسلامی ، اظهار کرد: در اصول و قواعد تعلیم و تربیت اسلامی باید علاوه بر عنصر معنویت و عقلانیت به مطالعات تجربی نیز اهمیت دهیم چراکه تعلیم و تربیت اسلامی نمی تواند استخراجی و استنباطی باشد و یکی از پایه های اصول و روش های آن علم تجربی و وجه عقلانی است.
وی در خاتمه اظهار کرد: عقلانیت و معنویت در شرایط خاصی (هم در پیکره علم دینی و هم در پیکره موارد آن) از جمله در تعلیم و تربیت اسلامی، می توانند در کنار هم قرار گیرند و یافتن نقطه ای بهینه برای ارتباط این دو بسیار دشوار است و از همین رو باید روایت های مختلف از علم دینی در جامعه را مورد نقد و بررسی قرار داد.
لازم به ذکر است در این نشست که با حضور دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته های علوم تربیتی، حقوق و ... برگزار شد، حاضران پس از سخنرانی به ارائه نظرات و مطرح کردن پرسش های خود پرداختند.
پایان پیام/
نظر شما